Historycznie w Kabulu krzyżowały się szlaki handlowe Azji Środkowej, na którym można było zakupić jedwabie i papier z Chim (północny szlak), perły, przyprawy oraz egzotyczne drewno z Indii (wschodni szlak), wino i srebro z Turcji oraz Persji (zachodni szlak), a także niewolników pochodzących ze wszystkich stron świata. Z tego powodu Imperium Brytyjskie dążyło do utrzymania Afganistanu w indyjskiej strefie wpływów, chroniąć ten kraj przed rosyjskimi wpływami.
W świetle coraz większych napięć na arenie międzynarodowej i pojawianie się nowych graczy takich jak Niemiecy (wzrost potęgi przemysłowej) oraz Cesarstwa Japonii (dynamiczna modernizacja kraju nastawionego na militaryzm) powodowało coraz większość nieufność wobec chęci dominacji tych krajów w swoich regionach. Między innymi z tego powodu w 1907 roku w Petersburgu zostało podpisane Porozumienie rosyjsko-angielskie (Anglo-Russian Convention) ustanawiające podział stref wpływów w Azji Centralnej pomiędzy Imperium Rosyjskim, a Imperium Brytyjskim.
Persja została podzielona na trzy strefy: południową (Wielka Brytania), północna (Rosja) oraz środkową – neutralną (bufor pomiędzy strefami wpływu obu krajów). Rosja uznała protektorat Brytyjski nad Afganistanem mogąc jednak zachować stosunki z emirem Habibullah Chanem. Porozumienie regulowało również kwestię Tybetu, który zaczął być traktowany neutralnie. Jest to symboliczny moment powstania Trójprzymierza.
Zmiana w kwestii Afganistanu nadeszła po trzeciej wojnie angielsko-afgańskiej w 1919 roku, kiedy to Porozumienie z Rawalpindi nadawało Afganistanowi niezależność w sprawach wewnętrznych i polityki zewnętrznej od Brytyjskiego mandatu.
W 1921 roku nowy emir Afganistanu, Amanullah Chan, zawarł układ o przyjaźni ze Związkiem Radzieckim, w zamian ZSRR zobowiązało się do udzielenia pomocy finansowej i przemysłowej. W 1926 roku podpisano pakt o nieagresji. Związek Radziecki stał się największym partnerem handlowym i politycznym Afganistanu. Tuż przed wybuchem II Wojny Światowej Niemcy starali zwiększyć swoje wpływy w Afganistanie organizując szkolenia wojskowe oraz udzilały pomocy ekonomicznej. Niemieckie starania w 1943 roku zostały zastopowane kiedy to Zahir Szah wydalił niemieckich agentów z kraju.
Po zakończeniu II Wojny Światowej rozpoczęła się era rywalizacji pomiędzy dwoma supermocarstwami stwarzając system bipolaryny. W 1953 roku amerykański sekretarz stanu John F. Dulles zaproponował stworzenie tzw. Strefy Północnej, która stanowiłaby swoistą barierę przed wpływami komunistów.
24 lutego 1955 roku została podpisana dwystronna umowa pomiędzy Irakiem a Turcją, która była wymierzona w Związek Radziecki. Miała na celu zapobiegnie rozpowszechnianiu się komunizmu na Bliskim Wschodzie. Następnie w tym samym roku do paktu wstąpiły: Wielka Brytania, Pakistan oraz Iran. Porozumienie zostało nazwane Paktem Bagdadzkim. Stany Zjednoczone wyraziły swoje poparcie dla Paktu ze względu na swoistą neutralizację wpływów komunistycznych na Bliskim Wschodzie. W 1959 roku z owego porozumienia wyszedł Irak. Dało to miejsce Organizacji Paktu Centralnego (Central Treaty Organization – CENTO), czyli sojuszowi militarno-politycznemu pomiędzy członkami Paktu Bagadzkiego (z wyłączeniem Iraku). Siedziba została przeniesiona do Turcji. Stany zjednoczone nie należąc do tej organizacji brały jednak aktywny udział na spotkaniach CENTO. Organizacja rozpadła się w 1979 roku przez rewolucję w Iranie.
W 1955 roku Nikita Chruszczow będąc w Kabulu stwierdził, że Amerykanie robią wszystko, aby Afganistan został włączony w ich strefę wpływów ze względu na plany założenia baz wojskowych. Te przekonanie zostawało wciąż żywe w myślach radzieckich strategów decydując się na interwencje w 1979 roku. Po zakończonej wizycie Chruszczowa w 1955 roku Afganistanowi został udzielony kredyt w wysokości 100 mln USD przez Związek Radziecki.
W latach 60. XX wieku, Amerykanie coraz bardziej odchodzili od kwestii Afganistanu, skupiając się na Wojnie w Wietnamie. Na początku lat 70. XX wieku Henry Kissinger rozbudził zainteresowanie Afganistanem.
AFGANISTAN PRZED 1979 ROKIEM
W latach 70-tych Afganistan był nękany przez susze co odbijało się na stanie gospodarki państwa. Załamanie gospodarcze w 1973 roku wykorzystał generał Mohammad Daud Khan, który dokonał przewrotu w kraju i chciał skupić całą władzę w swojej ręce delegalizując opozycje co przyczyniło się do powstania jednopartyjnego rządu w 1977 roku poprzez przeforsowanie nowej konstytucji.
Ustrój monarchii został obalony przez Dauda i obwołał się prezydentem oraz premierem kraju. Nowy prezydent pragnał wzmocnić państwo na użytek wewnętrzny oraz podniesienia prestiżu państwa na arenie międzynarodowej. Głównym filarem jego rządów miała być armia. Wiedział jednak, że niebezpieczne jest poleganie wyłącznie na jedynym źródle zagranicznej pomocy. Po marginalizowaniu Afganistanu na arenie międzynarodowej był on zmuszony do zawarcia umów z Iranem oraz z Indiami.
Nowy władca Afganistanu przyczynił się do rozwinięcia systemu szkolnictwa, jednak masowa edukacja i dynamiczne ponoszenie poziomu oświaty nie towarzyszył równie dynamiczny rozwój krajowych gałęzi przemysłowych oraz rolnych. Co ciekawe w kobiety stanowiły około 10% zatrudnienia wstrukturach biurokratycznych Afganistanu, państwa islamskiego.
Daud prześladował lewicowych działaczy rządowych oraz zamykał nieprzychylne wydawnictwa gazet. Narastały coraz to niepokojne społeczne, co przekładało się na zwiększenie ilości represji wśród społeczeństwa, co w konsekwencji doprowadziło do kolejnego zamachu stanu. W 1978 roku do władzy doszła Ludowo-Demokratyczna Partia Afganistanu (LDPA).
LDPA to partia odnosząca się do postulatów komunizmu w czasach Stalina. Bardzo surowa, bardzo niebezpieczna. Nawet w Moskwie nie podobał się ich radykalny komunizm. Na czele rządu stanął Nur Mohammad Taraki, który chciał zaprowadzić w Afganistanie ustrój socjalistyczny. Wprowadzono radyklane reformy społeczne oraz gospodarcze takie jak walka z analfabetyzmem (program wspierany przez UNESCO), zakaz kupna kobiet, wprowadzono równouprawnienie kobiet wobec prawa oraz głębokie reformy rolne. Te decyzje napotkały opór ze strony fundamentalistów islamskich, którzy wzywali społeczeństwo do świętej wojny.
Wewnątrz LDPA pojawiły się konflikty, których wynikiem było pojawie się dwóch frakcji. Umiarkowanej frakcji Parczam (oznaczało „flaga” – frakcja tworzona przez miejskich intelektualistów), której przewodził Hafizullah Amin oraz radykalnie komunistyczną Chalk (oznacza „masy” – frakcja wywodząca się z terenó wiejskich), którą przewodził jeszcze urzędujący Mohammad Taraki. Podczas istniejącego konfliktu ZSRR nie popierało dojścia do władzy Amina, który chciał zbliżenia politycznego i gospodarczego z Chinami.
Po zleceniu i wykonania mordu na Tarakim we wrześniu 1979 roku, Amin objął władzę w państwie. Natychmiast rozpoczął zastępować każdego pracownika Tarakiego swoimi ludźmi. Amin swoją władzę chciał budować na fundamentach islamu, pragnął polepszyć relacje ze Stanami Zjednoczonymi i dążył do otwarcia się na kraje zachodnie wprowadzając próby reform demokratyzacji państwa, chciał zmniejszyć wpływ Związku Radzieckiego w Afganistanie oraz poszerzyć kooperacje gospodarczą ze zmarginalizowanymi na arenie międzynarodowej Iranem oraz Pakistanem. Mimo prób reform jego głos słabł, w przeciwieństwie do ruchu islamistów, którzy zyskiwali poparcie społeczeństwa.
Islamiści szybko opanowali większość kraju. Amin zaczął szukać wsparcia u sąsiedniego Związku Radzieckiego, który przychylił się do podpisania traktatu o dwudziestoletniej przyjaźni między oboma krajami począwszy od 5 grudnia 1979 roku (Układ o wzajemnej współpracy i przyjaźni ze Związkiem Radzieckim).
Amin widząc, że nie może poradzić sobie z powstańcami zwrócił się do Związku Radzieckiego o pomoc w zapanowaniu nad sytuacją w kraju po przez pomoc militarno-logistyczną w którą wchodziło także szkolenie wojsk afgańskich. Breżniew ostrzegał że takowa pomoc może źle wpłynąć na istniejącą sytuację i na relacje ZSRR z zachodnimi krajami.
RADZIECKA INTERWENCJA W AFGANISTANIE
Sowieci byli zaniepokojeni próbą otwarcia się Afganistanu na Stany Zjednoczone, odwrócenia się od polityki proradzieckiej, utraty buforu południowej granicy Związku Radzieckiego, utraty terytorium bogatego w uran, a przede wszystkim możliwości zainstalowania amerykańskich pocisków rakietowych na terenie Afganistanu przed którymi radziecka obrona przeciwlotnicza nie mogłaby uchronić południowej flanki oraz ważnych centrów takich jak komsmodrom w Bajkonurze.
Radzieccy generałowie niechętnie patrzęli na ideę wkroczenia zbrojnego do Afganistanu po wojnie prowadzonej w Wietnamie. Gromyko grzmiał mówiąc, iż Związek Radziecki nie ma podstaw prawnych do interwencji zbrojnej w Afganistanie. Karta Narodów Zjednoczonych mówi, że każdy kraj który padnie ofiarą agresji może poprosić o pomoc, jednak w wewnętrznej walce nie było żadnej zewnętrznej agresji. Andropow poparł jego stanowisko, ponieważ Związek Radziecki stałby się państwem-agresorem. Breżniew również niezgadzał się na interwncję w Afganistanie. Ostatecznie kierownictwo ZSRR postanowiło wysłać sprzęt wojskowy, zboże oraz kilka niewielkich oddziałów (500 osób z Ministerstwa Obrony i KGB, którzy mieli dołączyć do takiej samej liczby oficjeli znajdujących się przed 1979 rokiem w Afganistanie).
Po obaleniu Tarakiego przez Amina, Związek Radziecki zmienił nastawienie do nowego przywódzcy Afganistanu. Taraki był ich człowiekiem. Wraz z jego końcem, wpływy w Afganistanie Związku Radzieckiego zostały znacznie ograniczone przez Amina, który krwawo rozprawiał się z dawnymi działaczami Tarakiego. Soweccy stratedzy rozpoczęli planowanie możliwości zastąpienia Amina „swoim człowiekiem”.
W kwietniu kierownictwo Związeku Radzieckiego doszło do wniosku, że nie mógą pozwolić na utratę swoich wpływów i wprowadzenie do tego kraju polityki proamerykańskiej. Widząc jak rozwija się sytuacja szef KGB, Jurij Andropow, uzyskał od Leonida Breżniewa przyzwolenie na możliwą interwencję zbrojną oraz obalenia Amina.
KGB sformowało dwa małe oddziały Specnazu (znanych później jako grupa Alfa). Pierwszy oddział działał operacyjnie pod kryptonimem Zenit, a drugi jako Zenit-2. Początkowo mieli ochraniać sowiecką ambasadę w Kabulu oraz wyższych oficjeli radzieckich w Afganistanie. Amin również poprosił o zezwolenie tym grupą na szkolenia antyterrorystyczne dla afgańskich grup specjalnych. W międzyczasie Sowieci wysłali do bazy w Bagramie batalion wojsk powietrznodesantowych w celu zabezpieczenia ewakuacji sowieckich urzędników w Afganistanie w razie niepowodzenia tajnej operacji.
Operacja „Sztorm 333” mająca na celu zlikwidowania człowieka u władzy zakończyła się zgodnie z planem KGB. Została przeprowadzona 27 grudnia 1979 roku.
Sowieci w powstałą lukę w pałacu prezydenckim umieścili Babraka Karmala z partii Chalk. Karmal był oczywiście marionetką radzieckich towarzyszy. Obiecał on utworzenie demokratycznych instytucji, wielopartyjności w parlamencie oraz wolne wybory. Zacieśnił współpracę militarno-gospodarczą z ZSRR, powrócił do flagi zawierającej tradycyjne kolory Afganistanu oraz ogłosił amnestie dla więźniów politycznych.
Wojska radzieckie wkroczyły do Afganistanu 25 grudnia 1979 roku. Motywowane to było chęcią wzmocnienia ówczesnej władzy. Ich wrogami byli mudżahedini (oznacza „święty wojownik”) wspierani byli przez USA, Izrael, Egipt, Arabię Saudyjską oraz Pakistan.
MUDŻAHEDINI ORAZ „BOSKA POMOC”
Na terenie republik radzieckich Azji Środkowej mieszkało ponad 40 milionów muzułmanów i kierwonictwo ZSRR dostrzegało rosnące zagrożenie ze strony amerykańskiej obecności. 17 marca 1979 roku, Jurij Andropow (szef KGB), oświadczył na zebraniu Politbiura, że Związek Radziecki nie może stracić Afganistanu. Doradca prezydenta Cartera, Zbigniew Brzeziński przekonał go, aby CIA zorganizowało tajną operację wspierającą Mudżahedinów pieniędzmi, propagandą oraz środkami medycznymi. Brzeziński nawoływał islamistów do Świętej Wojny, a Carter nazywał ich „wojownikami wolności”. Taki obraz fundamentalnych islamistów miał na celu zjednoczenie ich oraz przedstawienie tych „wojowników” w pozytywnym świetle na arenie międzynarodowej w celu podjęcia skutecznej walki ze Związkiem Radzieckim.
Stany Zjednoczone miały w tym czasie również problemy w Iranie, gdzie władze tracił proamerykański Szach Pahlawi. Został obalony właśnie przez fundamentalistów pod przywództwem ajatollaha Ruhollaha Chomejniego. W 1978 roku do władzy w Iraku doszedł Saddam Hussein. W 1981 roku CIA dostała upoważnienie do obalenia Mu’ammar al-Kaddafiego.
Mudżahedinami są nazywani mężczyźni, którzy uczestniczą w ruchu religijnym lub wyzwoleńczym w kraju muzułmańskim lub jakimkolwiek innym państwie zamieszkałym przez muzułmanów. Prowadzą walkę partyzancką przeciwko władzy, której nie akceptują.
Mudżahedinami byli ludzie z różnych zbrojnych grup opozycyjnych odwołujących się do radykalnego islamu, które od lat 70-tych zwalczały rządy w Afganistanie ponieważ ich reformy były niezgodne w ich uznaniu z islamem. Tak samo postępują dzisiaj terroryści z „Państwa Islamskiego”. Od czasu interwencji ZSRR w Afganistanie „boska pomoc” została zesłana zza oceanu przez plan wypracowany w kongresie USA przy współpracy CIA, a realizowany przez Izrael, Egipt, Arabię Saudyjską. Wszystko zostawało dostarczane przez pakistański wywiad Inter-Services Intelligence (ISI). Wsparcie odbywało się w ramach Doktryny Reagana, co było kontynuacją Doktryny Cartera. Partyzanci dostawali wszelkie środki od broni po wyszkolenie. CIA szkoliło na terenie Pakistanu mudżahedinów. W 1985 roku siedem afgańskich stronnictw polityczno-militarnych powołały Sojusz Mudżahedinów Afgańskich zwanych „Sojuszem siedmiu” opierających się na islamie.
DOKTRYNA REAGANA
Doktryna była skupiona na walce z komunizmem, czyli mówiąc wprost, walce z ZSRR okrężną drogą. W jej myśl kraje oraz organizacje walczące z komunizmem lub próbujące obalić reżim komunistyczny zostawały wspierane finansowo, logistycznie oraz militarnie ze strony USA. Reagan prowadził twardą politykę w stosunku do osłabienia pozycji Związku Radzieckiego nazywając go jako „Imperium Zła” odnosząc się do filmu George’a Lucasa – Gwiezdne Wojny.
Elementami doktryny było umocnienie sił militarnych USA w Europie w oparciu o najnowszą technologię elektroniczną oraz informatyczną. Miała być to odpowiedź na instalacje mobilnych sowieckich rakiet nuklearnych SS-20 o średnim zasięgu. Amerykanie po przez NATO chcieli zbudować analogiczny system w krajach, które podpisały pakt północnoatlantycki. Systemami tymi były Pershing oraz Tomahawk.
Amerykanie również dostarczali sprzęt i broń dla powstańców afgańskich jaki również antykomunistycznym ugrupowaniom UNITA w Angolii, CONTRAS w Nikaragui oraz wsparcie finansowe oraz polityczne Solidarności w Polsce.
Porozumienie, które najbardziej odbiło się na Radzieckiej gospodarce było pomiędzy Stanami Zjednoczonymi, a Arabią Saudyjską. Ilość wydobywanej ropy przez OPEC jest w znacznym procencie zasługą Saudyjczyków, a po porozumieniu się z Amerykanami dostarczali ponad połowę tego surowca na świecie. Porozumienie obejmowało zwiększenie produkcji baryłek ropy, co skutkowało pojawieniem się nadmiaru tego surowca na rynku czyli jeśli mamy nadmiar surowca ceny jego będą się obniżać. Tak było w przypadku ropy w latach 80-tych XX wieku gdzie ceny baryłki ropy spadły z 35$ do 12$ za baryłkę ropy. W zamian Arabia Saudyjska otrzymała gwarancje bezpieczeństwa zapewnianego przez Stany Zjednoczone oraz modernizację armii. Niestabilość rynków surowców energetycznych pozbawiała Związek Radziecki źródeł finansowania długu zagranicznego w twardej walucie dzięki której pompowali ogromne sumy w dozbrajanie armii oraz interwencje w Afganistanie „zapominając” o gospodarce, która zapadła się pod ciężarem własnego arsenału zbrojeniowego.
Amerykanie promowali islamistów jako „bojowników o wolność” w radzieckiej Azji środkowej. CIA prowadziło wraz z ISI (pakistańskim wywiadem) szkolenia islamistów z regionu Bliskiego Wschodu oraz Afganistanu w celu udziału w dżihadzie przeciwko Związkowi Radzieckiemu.
W odróżnieniu od innych konfliktów zbrojnych Stany Zjednoczone nie angażowały się bezpośrednio, aczkolwiek konsekwentnie wspierały islamistów poprzez dostawę broni i amunicji, sprzętu wojskowego oraz środków finansowych. Amerykanie finansowali ugrupowania antykomunistyczne na całym świecie.
Komu zawdzięczają pomoc militarną a przede wszystkim finansową mudżahedini? Jak dokładnie wyglądała pomoc Stanów Zjednoczonych? Jakie następstwa były spowodowane tym konfliktem? Dowiedz się w kolejnym artykule
Historyczny ambasador
Wspieraj blog na:
