Po śmierci Konstantina Czernienki, 11 marca 1985 roku Sekretarzem Generalnym KZPR został Michaił Gorbaczow, który pragnął zreformować system gospodarczy i polityczny Związku Radzieckiego. Jego najbardziej znanymi „osiągnięciami”, które doprowadziły do upadku supermocarstwa były Głasnost (гласность) oraz Pierestrojka (перестройка). W sferze gospodarczej Gorbaczow zmierzał do połączenia wolnego rynku dla małych i średnich przedsiębiorstw pozostawiając kluczowe sektory pod silną kontrolą partii. W dniach 15-17 lipca 1991 roku po raz pierwszy Związek Radziecki (2 grudnia 1991 roku przestał istnieć) został zaproszony do rozmów w gronie G-7 (od 1998 roku do 2013 członkiem stałym była Rosja), na której usłyszał jasny komunikat, iż musi przyśpieszyć reformy wdrażane w systemie Związku Radzieckiego i jeśli tego nie zrobi, Zachód odetnie pożyczki ze skutkiem natychmiastowym. Po rozpadzie ZSRR, Rosja jako spadkobierca dziedzictwa Związku Radzieckiego również przejęła dług przekraczający 70 mld USD i zwróciła się do Zachodnich partnerów oraz Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW) o ich umorzenie. Rosja spotkała się ze stanowczym sprzeciwem i jednoznaczną odpowiedzią – „długi należy spłacać”.
19 sierpnia 1991 roku Giennadij Janajew wraz z grupą „twardogłowych” działaczy wraz z wojskiem dokonali tzw. puczu moskiewskiego pod pretekstem uchronienia państwa przed zgubnymi reformami Gorbaczowa. Pucz zakończył się niepowodzeniem i wybiciem się nowego lidera nowej demokratycznej Rosji – Borysa Nikołajewicza Jelcyna dzięki sile mediów oraz społeczeństwa rosyjskiego, które po namowach Jelcyna wyszła na ulice.
7 grudnia 1991 roku na Białorusi w Wiskulach spotkali się przywódcy republik założycielskich Związku Radzieckiego – Borys Jelcyn (Rosyjska FSRR), Leonid Kuczma (Ukraińska SRRR) oraz Stanisłau Szuszkiewicz (Białoruska SRR). Przywódcy państw które podpisały Układ Związkowy w 1922 roku rozwiązali Związek Radziecki spisując czternastopunktową Umowę Białowieską (więcej tutaj), która m.in. powoływała Wspólnotę Niepodległych Państw (do której 21 grudnia 1991 roku dołączyły Armenia oraz Mołdawia). Ku zdziwieniu Kuczmy, Jelcyn nie domagał się włączenia Krymu do Rosji (w odróżnieniu od społeczeństwa zamieszkującego Krym, którzy po przeprowadzonym referendum 20 stycznia 1991 roku głosowali za utworzeniem autonomicznej republiki jako podmiotu ZSRR „pragnąc zachować półwysep w jednym państwie z Rosją”).
WDRAŻANIE DOKTRYNY SZOKU W ROSJI – POWSTANIE OLIGARCHII
Jelcyn zaczął wdrażać Terapię Szokową w Rosji. W celu pozyskania funduszy z MFW zaprosił Jeffreya Sachsa do Rosji i mianował go swoim doradcą. Według Sachsa Rosja potrzebowała 15 mld rocznie przez długi okres od MFW, stabilizację wskaźników makroekonomicznych, liberalizację rynków etc. Na czele transformacji w Rosji stali również Jegor Gajdar, Anatolij Czubajs (główni ekonomiści) oraz Andriej Kozyriew (premier), którzy reprezentowali tzw. reformatorów w Rosji na wzór Chicago Boys. Byli to najbardziej wpływowi ludzie na kształtowanie się rosyjskiej polityki zagranicznej po upadku ZSRR. Stworzyli oni koncepcję „atlantyckiej” polityki zagranicznej Rosji, która dążyła do wyznaczenia wspólnych interesów z Europą Zachodnią i USA oraz integracja z cywilizacją zachodnią. Co ciekawe Amerykanie chętnie pomagali Rosjanom w transformacji rosyjskiej gospodarki, jednak na ich warunkach – tak samo jak w innych krajach USA szerzyły model globalizacji na warunkach amerykańskich.
Po początkowej euforii i zachwycie Zachodem, Rosjanie zaczynali tęsknić za czasami Związku Radzieckiego. Wiązało to się z tragicznym i pogarszającym się stanem gospodarczym kraju. Po zaledwie roku terapii szokowej większość Rosjan straciła oszczędności swojego życia ze względu na utratę wartości pieniądza i nawet nie było ich stać na zakup dóbr podstawowych. Rozpoczęli sprzedaż swoich dóbr osobistych, pamiątek rodzinnych oraz handlu barterowego ze względu na brak pieniędzy. Reformatorzy przedstawiali to za przykład rodzącej się rosyjskiej przedsiębiorczości.
Już w grudniu 1992 roku pod naciskiem fali niezadowolenia społeczeństwa parlament (który jeszcze rok wcześniej opowiadał się za Jelcynem) zdymisjonował Jegora Gajdara, a w marcu 1993 roku cofnął specjalne pełnomocnictwa udzielone prezydentowi aby mógł wprowadzać ustawy dekretami. 21 września 1993 roku Borys Nikołajewicz wydał dekret nr 1400. Dekret rozwiązywał Radę Najwyższą i Zjazd Deputowanych Ludowych oraz przeprowadzenie 12 grudnia 1993 roku wyborów do nowego parlamentu w Rosji – Dumy Państwowej. W tym samym dniu Sąd Konstytucyjny Federacji Rosyjskiej orzekł, że wydany dekret jest wbrew rosyjskiej konstytucji.
22 września podczas Nadzwyczajnego Zjazdu Deputowanych Ludowych chciano odwołania Jelcyna z urzędu, jednak nie uzbierano wymaganego kworum. Dwa dni później łamiąc konstytucję (poprzez obniżenie progu kworum) deputowani odwołali Jelcyna i przekazali władzę Aleksandrowi Ruckoj. Jelcyn postanowił na siłowe rozwiązanie konfliktu z parlamentem. 4 października 1993 roku wprowadził stan wyjątkowy i nastąpił tzw. Kryzys konstytucyjny. Na ulice wyszło wojsko oraz sprzęt ciężki, w tym czołgi które ostrzelały parlament na wzór Pinocheta. Jelcyn pozostał przy władzy, a Zachód poparł jego działania.
KONIEC DEMOKRATYZACJI ROSJI NA WZÓR AMERYKAŃSKI
Po ostrzale parlamentu Rosja ponownie posiadała władzę skupioną w jednym urzędzie/osobie – Prezydenta. Przystąpiono do kolejnych szoków w Rosji. Reformatorzy przystąpili do radykalnych cięć budżetowych, zniesienia kontroli cen na podstawowe artykuły spożywcze i jeszcze bardziej agresywną prywatyzację. Lawrence Summers stwierdził, że Rosji potrzebne są jak najszybciej trzy -akcje – „makrostabilizacja, prywatyzacja i liberalizacja cen”. Rzeczywiście, prywatyzacja następowała w oszałamiającym tempie. Rosjanie jednak nie wyprzedawali swojego majątku zagranicznym inwestorom (np. w 1997 roku ogłoszono strategiczne partnerstwo pomiędzy Sidanko i British Petroleum, a także pomiędzy Gazpromem a Royal Dutch/Shell). Zostawili swoje bogactwa wśród „swoich”. Było to spowodowane wizją reformatorów na transformację gospodarki na wzór Deng Xiaopinga – friedmanizm bez wolności (Amerykanie zdali sobie z tego sprawę po fakcie i po „pomocach” międzynarodowych dla kolejnych państw nie popełnili tego błędu ponownie). Czubajs stwierdził, że „aby w społeczeństwie zapanowała demokracja, u władzy musi być dyktator”. W tym momencie zaczęli pojawiać się oligarchowie. Skupując bogactwa naturalne i infrastrukturalne za bezcen, następnie sprzedawali towary po cenach rynkowych, co uczyniło ich miliarderami. Rosja jednak nie czuła się równo traktowana przez Zachód poprzez „mydlenie oczu” chęcią szczerej pomocy i braku faktycznych inwestycji. Rosjanie czuli się zdradzeni i tęsknili coraz bardziej za czasami upadłego supermocarstwa. W tym czasie coraz większe poparcie mieli politycy mające poglądy euroazjatyckie tacy jak Jewgienij Primakow.
Dzięki zmianie polityki Federacji Rosyjskiej i pozyskania elektoratu popierających Primakowa, a przede wszystkim pomocy oligarchów (Porozumienie zwane “paktem z Davos” przesądziło o poparciu kandydatury Jelcyna w 1996 roku) podczas kampanii wyborczej Jelcyn utrzymał się przy władzy na kolejną kadencję, a oligarchowie przejmowali strategiczne sektory gospodarcze. Przykładami takich wyprzedaży był Nikiel (Норильский Никель), producent 1/5 niklu na świecie, został wyprzedany za 170 mln USD, gdzie wkrótce zysk firmy miał osiągnąć 1,5 mld USD rocznie. Michaił Chodorkowski przejął kampanię naftową Jukos (ОАО НК ЮКОС) za 309 mln USD przy czym Jukos kontrolowała większe zasoby ropy naftowej niż posiada Kuwejt. Oligarchowie w owym czasie nie zasilali praktycznie w żaden sposób budżetu państwa, zamiast tego pieniądze z publicznych dóbr transferowali do prywatnych banków Menatep (należącego do Michaiła Chodorkowskiego) bądź Uneximbank (Władimir Potanin). Rosja do 1994 roku znajdowała się w głębokiej recesji. Wskaźniki, które dawały „nadzieję na lepsze jutro” zaczęły poprawiać się od 1995 roku, kiedy to pojawili się oligarchowie wokół Jelcyna i za bezcen skupowali dobra narodowe. Terapia szokowa, w szczególności po 1995 roku, pęczniała od napływu zagranicznych inwestycji przynosząc ogromne zyski krótkoterminowe dzięki spekulacji i polityce monetarnej na której mocno ucierpiał rubel. Po pierwszym wzroście gospodarczym w 1997 roku (+1,4% PKB) i obniżeniu się stopy inflacji nastąpiło załamanie rosyjskiej gospodarki w 1998 roku była reakcją na azjatycki kryzys finansowy. Pod koniec 1997 roku cena baryłki ropy była niższa niż koszt jej wydobycia. Wszechobecne metody uchylania się od płacenia podatków, dewaluacja rubla i wyprowadzania kapitału na zagraniczne konta doprowadziły do tzw. sovereign default. Od 1999 roku nastąpił spektakularny rozwój rosyjskiej gospodarki.
NOWY KIERUNEK ROSYJSKIEJ POLITYKI ZAGRANICZNEJ
Po wyborze Jelcyna na drugą kadencję nastąpiła zmiana w polityce zagranicznej Federacji Rosyjskiej. Nie była ona nastawiona na Zachód, lecz na balansowanie wpływów pomiędzy Zachodem, a Chinami przy pomocy ONZ wywierając presję na Zachodzie, by uznali Rosję jako liczącego się partnera. Primakow ogłosił wielowektorową politykę Rosji na arenie międzynarodowej podczas 51 Sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ potwierdzając podpisany dokument.
Ogromny wkład w kurs multipolarnego świata promowanego obecnie przez Rosję miał właśnie Primakow. To właśnie jego osoba jest odpowiedzialna za stworzenie idei strategicznego trójkąta współpracy pomiędzy Moskwą-Pekin-Delhi mającego balansować wpływy Stanów Zjednoczonych inaczej zwaną Doktryną Primakowa. Zwrot ku Chinom zaowocował podpisaniem rosyjski-chińskiej deklaracji „strategiczne partnerstwo ukierunkowane ku XXI wiekowi” w kwietniu 1996 roku potwierdzonego 20 maja 1997 roku podczas Zgromadzenia Ogólnego ONZ . Dokumenty sprowadzały się do chęci tworzenia multipolarnego świata opartego na „pięciu zasadach pokojowego współistnienia” zgodnych z Kartą Narodów Zjednoczonych, którymi są:
1. Poszanowanie integralności terytorialnej i suwerenności
2. Brak ingerowania w sprawy wewnętrzne innych krajów
3. Nieagresja
4. Równość i zasada wzajemnych korzyści
5. Pokojowe współistnienie
Wspólnym mianownikiem relacji rosyjsko-chińskich jest sprzeciw hegemonizmowi Stanów Zjednoczonych, który był coraz bardziej widoczny począwszy od kryzysu tajwańskiego w 1996 roku, a w szczególności po jednostronnym bombardowaniu Jugosławii i wojny w Kosowie, co spotkało się z ostrą krytyką obu państw. Prezydent Jelcyn chciał wysłać wojsko i ciężki sprzęt do Kosowa z bazy w Bośni, by utrzymać integralność Jugosławii jednak został przeprowadzony atak wojsk Stanów Zjednoczonych. W czasie bombardowań w Kosowie Primakow leciał z oficjalną wizytą do Stanów Zjednoczonych. Dowiedział się o bombardowaniach w Kosowie i w ramach protestu odwołał spotkanie i zawrócił samolot. Był to pierwszy znak protestu.
Po zajściach na Jugosławii w 1991 roku Niemcy jednostronnie uznały Chorwacje i Słowenie jako suwerenne państwa powołujące się na Prawo do samostanowienia narodów według zasad przyjętych przez ONZ w 1966 roku , nad czym państwa członkowskie długo zastanawiały się co począć z nimi. Niemcy wywołały efekt domina i wszystkie państwa uznały bezprawnie (bez konsultacji na forum ONZ) samostanowienie obu państw. Następnie Serbowie w Bośni i Chorwacji zaczęli również domagać się swoich praw do samostanowienia w niektórych prowincjach tychże państw lecz społeczność międzynarodowa stwierdziła, że najważniejszą rzeczą jest zasada poszanowania integralności terytorialnej państw wszystkich republik byłej Jugosławii. Wspólna współpraca międzynarodowa przeciw hegemonizmowi Stanów Zjednoczonych wiązała ze sobą powstrzymywanie się zbytnich ambicji mocarstwowych Chin i Rosji. Chiny pomogły zwiększyć rolę Rosji w strukturach azjatyckich takich jak ASEAN (Rosja przystąpiła w 1996), APEC (1998) oraz ASEM (2010). Chiny postrzegały i postrzegają Rosję jako element równowagi w regionie, przeciwwagi wpływów Stanów Zjednoczonych, a przede wszystkim zaplecze surowcowe potrzebne do modernizacji kraju. W owym okresie Rosja i Chiny stworzyły solidne podstawy instytucyjno-strukturalne (m.in. regularne spotkania międzyrządowe i prezydentów), które dały impet rozwoju stosunków bilateralnych w następnych latach i trwa aktualnie.
WHO IS MISTER PUTIN?
Vladimir Putin zrobił oszałamiającą karierę podczas transformacji rosyjskiej gospodarki. Po upadku ZSRR były podpułkownik KGB związał się z leningradzkim liberałem Anatolijem Sobczakiem. Dzięki swojej lojalności piął się po szczeblach administracyjnych i dzięki kontaktom Sobczaka znalazł się w Moskwie. Putin nie zaskarbił sobie sympatii reformatorów, w szczególności Czubajsa.
W nowym świecie pomogli mu jednak Aleksiej Kudrin oraz Paweł Borodin. Następnie Putin mógł współpracować ze swoim zaufanymi ludźmi takimi jak Sergiej Czemiezow, Igor Sieczin, Sergiej Iwanow, Aleksiej Miller, Dmitrij Miedwiediew. Wykorzystując swoje okazje w 1998 roku został mianowany przez Jelcyna na szefa FSB, który w 1999 roku nominował go na premiera Federacji Rosyjskiej, a następnie na prezydenta, który potwierdził swoją nominację w wygranych wyborach w 2000 roku. Świat, jak i sami Rosjanie zadawali sobie pytanie „Kim jest Putin?”, wkrótce miało to się okazać.
Będąc jeszcze premierem, Putin oraz Rosja spotkali się z jeszcze jednym szokiem niespotykanym jeszcze w świecie – atakami terrorystycznymi na ludność cywilną i równoczesnej wojnie w Czeczenii.
Wchodząc w nowe millenium gospodarka Rosji stanowiła 1/10 PKB USA i 1/5 PKB Chin, a PKB Rosji wynosiło 195 bln USD (przed sankcjami w 2013 2,113 bln USD). Inflacja w 1999 roku wynosiła 36,5%, w 2013 roku 6,5%. W 1999 roku dług publiczny wynosił 78% PKB, a w 2013 jedynie 8% PKB. Jeśli przeliczyć PKB na mieszkańca to w 1999 roku wynosił on 1320 USD, a w 2013 już 14 800 USD. Początkowe ogromne sukcesy wojny o integralność składu Federacji Rosyjskiej, skupienie się na produkcji produktów na rynek wewnętrzny oraz wzrost płac dla pracowników sektora publicznego dały ogromny wzrost zaufania i popularności Putinowi.
Putin posiadał wizję hierarchicznego modelu władzy w Rosji. Dokonał konsolidacji oraz centralizacji władzy tworząc system półautorytarny oparty o sterowaną demokrację, ograniczył władzę oligarchów i utrzymał jedność państwa. Przemodelował kraj wewnętrznie co sprawiło, iż Rosja mogła prowadzić rzeczywistą politykę mocarstwową. Społeczeństwo było zmęczone rewolucjami, ideami demokracji i wolnego rynku i oczekiwali stabilności i silnej władzy (poczucie dumy z kraju) które dał im Putin.
Administracja Putina reprezentowała podejście typowe dla kraju Heartlandu. Zasadniczo państwa Heartlandu są słabsze niż Rimlandu i wynika to z braku dostępu do portów otwartych na oceany i morza. Wielkość wymiany handlowej drogą morską jest o wiele większa niż lądem, a przede wszystkim tańsza. Z tego względu historycznie Rosja dążyła do zdobycia portów w Europie, a Piotr Wielki zbudował Petersburg.
Putin obejmując władzę uznał, że w pełni „ścisłe partnerstwo polityczne z Pekinem nie jest dla Rosji żadnym luksusem i nawet kwestią wyboru – to bezwzględna konieczność w długiej perspektywie dziejowej”. Z tego względu polityka Rosji była bardziej zrównoważona. Rosja i Chiny wspólnie protestowały również przeciwko amerykańskim planom rozbudowy systemu antyrakietowego, co wyraziły oba kraje w „Deklaracji Pekińskiej” z 2000 roku sprzeciwiając się m.in. hegemonii USA, polityce bloków, zachodnim pomocom humanitarnym (casus Kosowa) i chęć tworzenia ładu multipolarnego. Podpisanie traktatu wzmocniło pozycję międzynarodową Chin i leżało w interesie Rosji. Oba kraje podkreśliły, że ich celem jest wzmocnienie instytucji międzynarodowych takich jak ONZ (spory polityczne), G-20 (ład gospodarczy) oraz wstąpienie do WTO, które zintegruje oba państwa ze światową gospodarką.
W następstwach wojny w Czeczenii, zamachach terrorystycznych w Rosji, niepewnościami co do mniejszości ujgurskiej w Chinach, ruchach separatystycznych w Azji Centralnej, a przede wszystkim po wydarzeniach w Kosowie i „zachodniej pomocy humanitarnej” Rosja nalegała na Szanghajskiej Piątce aby stworzyć międzynarodowy organ do walki z terroryzmem. 15 czerwca 2001 roku powstała Szanghajska Organizacja Współpracy (SzOW), która miała umacniać bezpieczeństwo regionalne Azji Centralnej poprzez wielopłaszczyznową współpracę Rosji i Chin (więcej tutaj).
Kreml potrzebował spokoju zewnętrznego aby zmodernizować gospodarkę i uznali, że Rosja nie ma możliwości, na ówczesny stan rzeczy, konkurowania ze Stanami Zjednoczonymi o globalną dominację jednak mają szanse na odnowienie swojej pozycji w gronie mocarstw i uznanie przez świat zewnętrzny rosyjskiej strefy wpływów na kraje tzw. Bliskiej Zagranicy, co stanowiło podstawę do rosyjskiej Doktryny Monroe w Euroazji. W 2000 roku Rosja dokonała radykalnej zmiany, poświęciła globalne myślenie na rzecz rozwoju regionalnego.
BANDWAGOING FEDERACJI ROSYJSKIEJ
Zmieniając podejście w 2000 roku, Putin chciał wykorzystać infrastrukturę zbudowaną za czasów Związku Radzieckiego oraz zachować monopole surowcowe w byłych republikach radzieckich przy czym Bliska Zagranica stanowiła bufory dla Rosji – typowe dla państwa lądowego. Państwo Heartlandu buduje bufory, które mają na celu oddalenie zagrożeń od najważniejszych centrów w państwie co powoduje, że nieustannie dąży się do rozszerzania swojego zasięgu terytorialnego by bronić się przed wpływami politycznymi państw Rimlandu bądź innej potęgi morskiej oddziałujących na handel. Z tego powodu państwa Heartlandu skłaniają się ku silnej władzy centralnej z mocno rozbudowanym systemem represyjnym w celu zdławienia regionalnych niepokojów oraz zarządzania gospodarką w bliskiej korelacji między polityką, a biznesem.
Oligarchowie, którzy wynieśli na piedestał Putina myśleli, że będzie ich marionetką. Nic bardziej mylnego. Putin to człowiek wywodzący się ze służb specjalnych. Mając za sobą ich lojalność postanowił skończyć z korelacją między biznesem, a polityką prowadzoną przez oligarchów. 28 lipca 2000 roku Putin zaprosił na Kreml 28 najbardziej wpływowych oligarchów. Oświadczył, że sposób w jaki sprywatyzowali swoje przedsiębiorstwa obejdzie się bez konsekwencji lecz nie będą posiadać wpływu na Kremlu. Przekazał jasny komunikat: podatki trzeba płacić i trzymać się z dala od polityki.
Mając coraz większe poparcie społeczne, poparcie wojska i służb specjalnych, oligarchów pod swoimi rządami oraz sprzyjającą światową koniunkturę surowców energetycznych Putin przystąpił do szukania spokoju na zewnątrz kraju, by go zmodernizować. Rosja wykorzystała swoją „nuklearną” broń jaką współcześnie jest ropa i gaz wiedząc, że zarówno Zachód, jak i Chiny (które stawały się ówcześnie drugim importerem surowców naturalnych na świecie, a Rosja największym światowym eksporterem) potrzebują Rosyjskich surowców energetycznych. Rosja wróciła do geopolitycznej gry jako mocarstwo wywierając wpływ na czynniki polityczne, militarne, ekonomiczne i kulturowe bazując na gazie i ropie. Rosjanie rozpoczęli prowadzić aktywną politykę „dyplomacji surowcowej”, a Chiny rozpoczynały poszukiwania nowych złóż energetycznych.
Nastąpiły jednak ataki terrorystyczne na World Trade Center w Nowym Jorku. Putin jako pierwszy przywódca kraju zadzwonił do prezydenta Busha wyrazić swoje kondolencje oraz gotowość pomocy i współpracy w walce przeciwko terroryzmowi. Nastąpił Bandwagoing (przyłączenie się do silniejszego gracza w myśli „jeśli nie możesz pokonać wroga przyłącz się do niego”) Rosji ku Stanom Zjednoczonym nadszarpując relacje z Chinami. Putin „przymykał oko” na działania Stanów Zjednoczonych dotyczące omawianych wcześniej wyjść USA z porozumień ABM, SORT (więcej tutaj) oraz interwencji w Afganistanie. W zamian Rosja była gotowa pójść na kompromis, aby Stany Zjednoczone swoje testy antybalistyczne zostały przesunięte w czasie o dwa lata oraz zmniejszenie arsenału nuklearnego obu państw – Pentagon nie chciał słyszeć o żadnych kompromisach i chciał rozwijać systemy tarczy antyrakietowej.
Rosji również zależało aby Zachód poparł ją w wojnie czeczeńskiej, która była wojną o integracje Rosji. Poparcie dla wojny z międzynarodowym terroryzmem wynikała z bojaźni Rosji o wkroczenie międzynarodowych wojsk na podobieństwo scenariusza bałkańskiego. W zamian Rosja nie reagowała na amerykańskie plany wojny z globalnym terroryzmem. Rosjanie, aby nie poprzestać na słowach i dobrych zamiarach stworzenia pełnego dialogu z Zachodem, zamknęli strategiczne bazy wojskowe w Cam Ranh w Wietnamie oraz bazę nasłuchową w Lourdes na Kubie.
Rosja wybrała napływ kapitału zagranicznego w zamian za ograniczenie głosu na arenie międzynarodowej. Amerykanie byli zainteresowani dywersyfikacją dostaw surowców energetycznych w celu uniezależnienia się od dostaw OPEC-u, a przede wszystkim braku konkurenta na arenie międzynarodowej. Od 2001 roku zwiększyły się inwestycje Zachodu w Rosji. Rosyjski zwrot również wynikał z obaw szybko rozwijającej się gospodarki Chińskiej (dominacją w Azji Wschodniej, rosnącymi wpływami w Azji Środkowej i Afryce oraz wpływem na globalny handel – więcej tutaj) i byciu zepchniętym do rangi junior partnera.
Fragment pracy licencjackiej autora bloga
Historyczny ambasador
Wspieraj blog na:
