W poprzedzającym artykule mówiłem o skutkach upadku Imperium Osmańskiego. Dzisiaj zajmiemy się analizą pochodzenia współczesnego kursu polityki tureckiej. Kto był ich inicjatorem? Jakie były reformy ustrojowe po upadku Imperium Osmańskiego? Jakie konflikty uniemożliwiają Turcji wstąpienia do Unii Europejskiej? Zapraszam do zgłębienia i zrozumienia polityki tureckiej.
Po zakończeniu I Wojny Światowej, w 1920 roku został podpisany niekorzystny dla Turcji traktat z Sèvres, który kończył z obecnością turecką w Europie. Mustafa Kemal Atatürk uznał ten traktat za rozbiór Turcji. 23 kwietnia 1920 roku w Ankarze powołał pierwszy parlament zwany Wielkim Zgromadzeniem Narodowym Turcji gdzie odrzucono postanowienia traktatu. Kraje Ententy zinterpretowały te zachowanie byłego państwa Osi jako ścieżkę w której siłą powinno pokazać się miejsce Turcji.
Grecji chciała przyłączyć kolejne tereny tureckie do swojego państwa w myśl Megali Idea czyli Wielkiej Idei odbudowy Wielkiej Grecji. Idea ta przewidywała zajęcie zachodne tereny Turcji, w tym najważniejszy przyczółek – Konstantynopol. Brytyjczycy zachęcali, a także wspomagali militarnie Greków w inwazji na osłabioną Turcję.
Początkowo greckie wojsko odnosiło sukcesy, nawet pomimo wewnętrznych destabilizacji w kraju związanych ze śmiercią króla Aleksandra Greckiego. Wybuchła w tamtym czasie walka o władze pomiędzy ojcem Aleksandra, Konstantynem I Glücksburgiem a premierem Eleutheriosem Venizelosem. Większość parlamentarną głosów zdobył ponownie panujący król Konstanty I.
Do 1921 roku Grecy zdobywali tereny i w tymże roku nie mogli ruszyć dalej na wschód od pobliskich terenów Anatolii. By kontynuować ofensywę, premier Nikolaos Kalojeorjopoulos, udał się do Londynu w celu uzyskania kredytów na kwotę opiewającą na 15 milionów funtów brytyjskich. Wielka Brytania odmówiła udzielenia kredytu argumentując to swoją neutralnością międzynarodową.
W międzyczasie Turcja nawiązała współpracę polityczno-militarną z Sowiecką Rosją, co oznaczało przekazania jej terenów Armenii, Gruzji oraz Azerbejdżanu przekształcając je w satelickie republiki radzieckie. Była także wspierana przez oficjalnie neutralne Francję i Włochy.
Zastój na froncie skłonił Francję, Włochy oraz Wielką Brytanie do podjęcia mediacji w sprawie zakończenia konfliktu. Traktat pokojowy przewidywał odzyskanie terenów utraconych przez Turcję na rzecz Grecji wynikające z Traktatu z Sèvres. Przewidywał również przyznanie terenów Armenii oraz zmniejszenie liczebności wojsk tureckich do 85 tysięcy a także demilitaryzacje Bosforu. Najważniejsze postanowieniem były jednak przywileje handlowe dla trójki krajów negocjujących pokój.
Trzeba pamiętać, że od początku 1922 roku Kemal Atatürk zaczął ofensywę i wypierał Greków z Tureckich terytoriów. Przedstawiony pokój Turcji był w marcu. Widząc w jaki sposób wygrywają walkę, Turcy postanowili odmówić mając za sobą argumenty wygranych bitew i odzyskaną sporą część terytoriów więc nie zgodzili się na proponowane warunki pokoju, przede wszystkim ze względu na ograniczenie liczebności wojsk. Do września 1922 roku, wraz z wojskami sowieckimi Turcy wyparli Greków ze swoich prowincji.
Przystąpili do negocjacji pokoju, później znanego jako Traktat z Lozanny. Nakazywał on natychmiastowe wycofanie wojsk Greckich, wymianę ludności Greckiej i Tureckiej z ziem tych krajów. To spowodowało, iż Grecja nie mogła dalej prowadzić polityki Megali Idea ze względu na utratę mniejszości na terytorium Tureckim. Na tron Grecki wstąpił Jerzy II a premierem ponownie został Eleutherios Venizelos. Turcja odzyskała wszystkie tereny, prócz wysp Jońskich, wynikające z Traktatu z Sèvres. Nie został natomiast spełniony punkt przekazania Grecji Cypru, który stał się kolonią brytyjską.
REPUBLIKA TURECKA
Wraz z sukcesami kontrofensywy z 1922, za które odpowiedzialny był Kemal Atatürk i korzystnym traktatem pokojowym na czele Republiki Tureckiej stanął wspomniany Atatürk. Rozpoczął budowę świeckiego, narodowego i nowoczesnego na wzór zachodni państwa w oparciu jednak o totalitarne rządy armii.
Szereg przeprowadzonych reform gospodarczych, politycznych i kulturowych to umożliwiło. Wprowadził rządy parlamentarne, co prawda były to system jednopartyjny. Zniósł w 1924 roku instytucje Kalifatu przejmując ogromne skarbce, którym dysponowała za czasów osmańskich. Także unieważnił prawo szariatu zamieniając go na nowoczesny kodeks karny.
Gospodarkę podporządkował państwu, które ją całkowicie kontrolowało. Kurs gospodarczy obrany przez Turcję opierał się na zrównoważonym rozwoju i eliminacji obcego kapitału. Wprowadził kalendarz gregoriański a także upaństwowił szkoły, zapewniając edukacje dla każdego obywatela. Kemal utworzył Bank Centralny oraz znacjonalizował francuskie spółki tytoniowe co spowodowało ogromy zastrzyk dla budżetu tureckiego.
Idea zjednoczenia Turków polegała na nacjonalizmie. Po ludobójstwie Ormian i utracie terenów, Turcja stała się praktycznie krajem jednego wyznania – Islamu. Polityka zagraniczna Turcji polegała na zasadzie „pokój w kraju, pokój na świecie”. W 1932 roku przystąpiła do Ligi Narodów. W 1938 roku zmarł Kemal. „Ojciec Turków” pozostawił po sobie ideologiczną spuściznę – Kemalizm. Polityka realizowana jest z pewnymi modyfikacjami do dnia dzisiejszego przez Turcję. Opiera się ona na sześciu fundamentach. Nacjonalizmie, republikanizmie, równości obywateli, sekularyzmie, reformizmie i interwencjonizmie państwa w gospodarkę turecką.
W czasie II Wojny Światowej oficjalnym stanowiskiem Turcji była neutralność wobec stron konfliktu lecz prężnie współpracowała z państwami Osi w zakresie gospodarczo-finansowym. Od 1945 roku członek-założyciel ONZ.
Po wojnie nastąpiła liberalizacja życia politycznego a także gospodarczego. Zostały utworzone bazy Stanów Zjednoczonych na terenie Turcji a także udzielenie przez USA pomocy finansowej. Do NATOwskiej rodziny Turcja wstąpiła w 1952 roku.
WSTĄPIENIE TURCJI DO UNII EUROPESJKIEJ – BARIERY
PROBLEM CYPRU
Cypr do 1878 roku należał do Imperium Osmańskiego. Następnie do brytyjskiego by w 1925 roku przekształcić się w kolonię. W 1960 roku Cypr uzyskał niepodległość. W większości jest zamieszkały przez Greków. W 1974 roku miał miejsce zamach stanu popierany przez czarnych pułkowników „przedstawicieli” greckiego rządu. Zamach ten spowodował zbrojną interwencję Turcji, argumentując swoje działania jako obronę jej mniejszości. Wojska tureckie opanowały północną część wyspy i ogłosiły powstanie Federacyjnego Państwa Tureckiego, które po dziś dzień jest uznawane tylko przez Turcję. W 1983 roku ONZ wezwała Turcję do wycofania obecności wojsk z Cypru. Odpowiedzią Turecką było proklamowanie Republiki Tureckiego Cypru Północnego. Międzynarodowe społeczeństwo uznaje Republikę Cypru (czyli tą niekontrolowaną przez Turcję) za jedyną, legalną formę politycznej reprezentacji Cypru.
Grecy na wieść o rozszerzeniu Unii Europejskiej o kolejne kraje „biedne” z byłego Bloku Wschodniego zareagowali sceptycznie. W UE wymagana jest jednomyślność co do przyłączenia każdego kraju. Grecy zgodzili się na przyłączenie tych krajów pod warunkiem przyłączenia Cypru do Unii Europejskiej. Jak widzimy, takie mediacje skończyły się pozytywnie i kraje Bloku Wschodniego są w UE razem z Cyprem, który pozostaje w konflikcie z Turcją, tak samo jak Grecja.
Problemem, który zniechęca kraje unijne do przyjęcia Turcji do Unii Europejskiej jest także nieprzyznawanie się do rzezi dokonanej na Ormiańskim narodzie. Analizuję to w tym artykule.
KONFLIKT KURDYJSKO-TURECKI
Naród kurdyjski jest największą grupą pozostającą bez państwa. Społeczeństwo te składa się z około 27 milionów osób. Za czasów Kemala Atatürk nazywano ich Turkami górskimi. Zakazano im posługiwania się językiem Kurdyjskim oraz licznie ich przesiedlano. Zamieszkują także Iran, Irak oraz Syrię.
Konflikt wybuchł na terenie Turcji w 1984 roku i trwa do teraz, aczkolwiek podjęto prace nad dyplomatycznym rozwiązaniem konfliktu. Kurdowie domagają się utworzenia własnego państwa – Kurdystanu. Więcej o Kurdach w artykule Kurdyjski sen – niepodległość: Spotkanie z przedstawicielem Kurdystanu w Polsce.
NAPIĘCIA TURCKO-IZRAELSKIE
Najważniejszym sojusznikiem Stanów Zjednoczonych w regionie Bliskiego Wschodu są Turcja, Izrael oraz Arabia Saudyjska. Od 1952 roku relacje USA-Turcja przebiegały w warunkach zaciskającej się współpracy gospodarczo-militarnej.
Jednak to był maj … 2010 rok, wszystko uległo zmianie. Izrael kiedy to zaatakował Strefę Gazy. Społeczeństwo tureckie mocno sympatyzuje z Palestyną, tak więc rząd turecki wysłał pomoc humanitarną do Palestyny drogą morską. Okręt jednak został zaatakowany przez Mossad w wyniku czego zginęło 9 obywateli tureckich. Turcja natychmiast odwołała swojego ambasadora i oskarżyła Izrael o „państwowy terroryzm”. Po dojściu do władzy 12 czerwca 2010 roku, premier Benjamin Netanyahu wysłał list do Erdogana z wyrazami żalu sposobu oraz kierunku pogorszenia się stosunków pomiędzy krajami.
Jednak Turcja wykonała zdecydowany krok ku polityce pro-palestyńskiej. Popierała starania Palestyny o uznanie jej jako państwa. Nabierało to jeszcze większego znaczenia w ujęciu Wiosny Arabskiej, w wyniku której zostały obalane władze krajów arabskich w myśl „demokracji”.
Wiosna Arabska umocniła Turcję na pretendenta bycia lokalnym mocarstwem w regionie po przez stabilną sytuację wewnątrz kraju. Tylko ze względu na rosnącą potęgę Turcji, USA cofnęły się przed nałożeniem sankcji oraz marginalizacją Turcji z międzynarodowej areny politycznej.
TERAŹNIEJSZA TURCJA
Turcja od lat jest stawiana za wzór jako państwa genialnie funkcjonującego w ramach demokracji w kraju muzułmańskim. Model turecki zyskał znaczenia po wydarzeniach z Wiosny Arabskiej, jako kierunek podążania krajów w strefie politycznej oraz gospodarczej. Wyrastanie na regionalne mocarstwo pozwalało Turcji na zawieranie ogromnych i istotnych transakcji z „wrogiem” zachodu jakim jest Rosja. Przykładem jest budowa elektrowni nuklearnej przez Rosjan. Balansowali pomiędzy Rosją a krajami NATO, co nie wzbudzało sympatii Waszyngtonu.
W kolejnym artykule, ostatnim dotyczącym Turcji, wyrażę moje stanowisko co do stosunków turecko-rosyjskich po zestrzeleniu rosyjskiego bombowca Su-24. Jak zmieniły się relacje gospodarczo-polityczne. Jaki cel miała Turcja w tej prowokacji oraz przeanalizuję powiązania Turcji z Państwem Islamskim.
Historyczny ambasador
Wspieraj blog na:
