Skuteczne zabezpieczenie południowego teatru operacyjnego Federacji Rosyjskiej jest możliwy dzięki aneksji Krymu. Długość i forma granic politycznych, które nie są osadzone na solidnych barierach (granicach) geograficznych są istotnym elementem wywołującym poczucie niebezpieczeństwa Rosji. Obszarem rdzeniowym Rosji są obszar Powołża, czyli obszar międzyrzecza Oki oraz górnej Wołgi (przemysłowo-demograficzne centrum kraju) łącząc się z Moskwą – linia Petersburg-Kazań-Wołgograd (Carycyn)-Rostów oraz przemysłowo-energetyczny jakim jest Syberia.
Zachodni obszar wyjściowy poczynając od bramy uralskiej (obszar od gór Uralu do Morza Kaspijskiego) stwarza dwie naturalne drogi ekspansji. Pierwszą z nich jest ekspansja na północny-zachód wzdłuż Wołgi ku krajom bałtyckim i Zatoki Fińskiej oraz druga, tzw. centralna magistrala transeuropejska, poczynając od Wołgi, następnie wzdłuż dolnego biegu Donu przez Morze Azowskie, Morze Czarne, uchwytując ujście Dunaju łącząc się dalej z Renem[1].
Z perspektywy agresora znad Niziny Środkowoeuropejskiej w głąb Rosji prowadzi równoleżnikowa droga prowadząca wzdłuż rzek Wołgi i Kamy do Bramy Kamskiej (przełęczy uralskich). Jest to kluczowa droga komunikacyjna z rosyjskim Dalekim Wschodem oraz Syberią, które posiadają olbrzymi potencjał gospodarczy.
Natomiast projekty infrastrukturalne przyczynią się do zintegrowania wewnętrznego Rosji oraz skomunikowania go z rynkami światowymi dzięki Belt and Road Initiative. Wzdłuż tej drogi przebiega Północny Korytarz Wschód-Zachód łączący połączeniami autostrad, kolejowymi oraz energetycznymi Rosję przez Mongolię z Chinami (Kolej Trans-Mongolska – The Trans-Mongolian Route – Moskwa, Ułan-Bator, Pekin oraz Kolej Transsyberyjska), Rosję z Kazachstanem do Chin w ramach północnego rozgałęzienia tras Nowego Jedwabnego Szlaku.
Jeśli Rosjanie zrealizują swoje założenia wobec swoich azjatyckich regionów będą prawdziwym mocarstwem o randze międzynarodowej. Wielkie projekty gospodarcze, które Rosjanie zakładali od 2000 roku nie są realizowane, istnieją jedynie na papierze.
Rosjanie nie mogli pozwolić na utratę regionu Czeczeni w latach 90tych XX wieku, tak jak to zrobili z Krymem oraz Zakaukaziem, ponieważ utracą głębię strategiczną oraz najistotniejszy region rdzeniowy. W tym obszarze przebiegają istotne ropociągi oraz gazociągi (taki jak nieobsługiwany, lecz nadal ważny ropociąg Grozny–Tuapse) dla Federacji Rosyjskiej, zasoby energetyczne oraz rolnictwo.
Natomiast głębia strategiczna to obszar, na którym można wycofać wojska w razie przełamania obronnych linii przez przeciwnika i przemieszczać je po liniach wewnętrznych kraju tak by trzymać wojska agresora z dala od kluczowych punktów strategicznych dla istnienia państwa. Korytarz rosyjski pomiędzy Ukrainą, a Kazachstanem ma zaledwie 500 km szerokości.
W centralnej części znajduje się Wołgograd (Stalingrad), który strzeże lądowych oraz rzecznych szlaków handlowych. Z węzłowiska kazańskiego przemierza właściwy nurt Wołgi przez Bramę Kazańską i dolny Don prowadząc do Morza Azowskiego wpływając do Morza Czarnego lub spływając jedynie Wołgą do Morza Kaspijskiego rozciągając swoje wpływy na Iran i Mezopotamię. Drogi rzeczne przechodzące przez Bramę Kamską i Kazańską mają charakter jedynie tranzytowy[2]. Najkrótsza droga do Morza Czarnego jest wzdłuż Donu.
Zakaukazie dzieli się na dwa teatry operacyjne po obu krańcach pasma górskiego Kaukazu. Do zlewiska Morza Czarnego należą obszary zachodniego Kaukazu (dorzecze Kubania), a do zlewiska bezodpływowego Morza Kaspijskiego (dorzecza Rioni oraz Tereku) wschodnie obszary Kaukazu na których leżą Armenia, Azerbejdżan i Iran. Podczas wojny gruzińskiej w 2008 roku Rosja nie mogła pozwolić sobie na niepodjęcie stosownych kroków na atak przeprowadzony przez gruzińskie oddziały zbrojne[3].
Podczas szczytu NATO w Bukareszcie zostały podjęte kroki ostatniego etapu włączania Gruzji i Ukrainy w struktury Sojuszu Północnoatlantyckiego[4]. Rosjanie całkowicie utraciliby wpływy na Zakaukaziu, a nawet byliby wyparci z obszaru Kaukazu na trudne do obronienia równiny.
Kluczowym zadaniem stojącym przed armią rosyjską było uchwycenie leżącego w Gruzji Wąwozu Pankisi, który graniczy z Czeczenią oraz Dagestanem. Z tych obszarów rozwija się bowiem tzw. gruzińska droga wojenna łącząc obszary północnego i południowego Kaukazu. Wzdłuż rzeki Terek rozwijają się dogodne warunki do kontrolowania południowego Kaukazu przekraczając Przełęcz Krzyżową w stronę doliny Aragwi oraz Wąwóz Darialski. Natomiast poprzez jednoczesne uchwycenie Przełęczy Mamisońskiej (Osetyjska Droga Wojenna) oraz Wąwozu Kodori (Suchumska Droga Wojenna) graniczącym z Osetią Południową można dokonać szybkiej ekspansji wojskowej w głąb Gruzji.
Po zakończeniu konfliktu Rosjanie zwiększyli swoje zaangażowanie w tzw. misjach pokojowych w Abchazji oraz Osetii Południowej. W Abchazji znajduje się także istotna elektrownia wodna, która dostarcza ok. 70% energii Gruzji[5]. Walki w górach mają na celu utrzymanie istotnych rejonów z operacyjnego i taktycznego punktu widzenia, utrzymując pozycję na ważnych obiektach zamykających kierunki sprzyjające do podjęcia natarcia: węzły dróg, przełęcze, szerokie doliny, wąwozy. Ograniczona manewrowość wojsk w terenie górzystym zastępuje się manewrem ognia, zasadzkami oraz zaporami. Są to dogodne warunki do wykorzystywania oddziaływania powietrznego[6]. Broniący będzie chciał zawsze rozstrzygnąć konflikt u podnóża łańcucha górskiego.
Główna uwaga Rosji jest skoncentrowana na kierunku południowym, czyli obszarze Morza Czarnego, Turcji oraz Syrii. Potencjalna utrata Zakaukazia przez Rosję prawdopodobnie doprowadzi do utraty wpływów w Azji Centralnej. Rosjanie nie mają zdolności na prowadzenie operacji na każdym kierunku operacyjnym. Z tego względu angażują Turcję w spory, np. w Libii, w Syrii lub o przywództwo w świecie muzułmańskim z Arabią Saudyjską.
Turecki gambit
Erdoğan scentralizował władzę zacieśniając współpracę z Rosją po demonstracyjnym zestrzeleniu rosyjskiego bombowca frontowego Su-24 w listopadzie 2015 roku. Był to sygnał dla Rosji oraz świata, że bez udziału Turcji nie może kształtować się nowy ład gospodarczy oraz nowa architektura bezpieczeństwa na Bliskim Wschodzie. Od tego momentu współpraca rosyjsko-turecka rośnie, w tym relacje gospodarcze. Obecnie wymiana handlowa pomiędzy oboma krajami oscyluje w granicach 26 mld USD, a prezydenci obu krajów wyrazili chęć osiągnięcia rezultatu bilateralnej wymiany handlowej na poziomie 100 mld USD[7].
Turcja posiada podwodny Tunel Marmaray łączący oba krańce Bosforu. Tunel posiada rozstawienie torów o europejskim standardzie 1435mm, który może utrzymać ruch transportowy o częstotliwości 75 000 osób na godzinę. Dodatkowo oba krańce Bosforu łączy nowopowstały most drogowo-kolejowy Yavuz Sultan Selim oraz Tunel Eurazjatycki do którego prowadzi wybudowana autostrada North Marmara czy autostrada Gebze-Orhangazi-Izmir. Rozbudowywane są porty[8] tureckie, ponieważ władza rozumie jaką kluczową rolę pełnią na arenie międzynarodowej ze względu na zmieniający się paradygmat geopolityki jakim jest walka o połączoność. Są to plany realizowane od 2011 roku przez rząd premiera Erdoğana, a właściwie zostały ogłoszone przez wybitnego tureckiego Ministra Spraw Zagranicznych Ahmeta Davutoğlu, strategii rozwoju Turcji „2023 Vision”[9].
Turcy rozbudowują infrastrukturę energetyczną współpracując z Rosją (Turkish Stream, Blue Stream), ogłoszony w 2019 roku Trans Adriatic Pipeline (TAP) skierowany do europejskich odbiorców w ramach projektu Southern Gas Corridor (SGC), który będzie transportować Azerski gaz do Europy przez Turcję poprzez gazociąg (Trans-Anatolian Natural Gas Pipeline).
Walka o tureckie wpływy w Azji Centralnej
Historycznym obszarem ekspandowania Turcji jest Azja Centralna, gdzie obecnie liczącą się mniejszością w krajach na tym obszarze są Turkmeni. Dodatkowo Turcja utrzymuje bardzo dobre relacje z Azerbejdżanem, którego to obawia się Iran ze względu na sporne terytoria i możliwości podjęcia próby realizacji koncepcji Wielkiego Azerbejdżanu. Centralnym obszarem zainteresowań Turcji są zasoby energetyczne Morza Kaspijskiego. Jednym z kluczowych projektów jest linia kolejowa Baku-Tibilisi-Kars, która została oddana do użytku w 2018 roku, która będzie docelowo mogła przewozić 17 milionów ton towarów rocznie (obecnie około 6,5 mln towarów rocznie).
Turecki minister Transportu oraz Infrastruktury Cahit Turhan zapowiedział rozpoczęcie prac nad utworzeniem 21 centrów logistycznych. Turcja poprzez zmianę orientacji prowadzenia polityki zagranicznej nakierowaną na balansowanie wpływów mocarstw morskich, dzięki Belt and Road Initiative wzmacnia swoją pozycję jako kluczowy łącznik Europy i Chin. Potwierdza to minister Turhan mówiąc, że „Środkowy korytarz, który połączy Azję Środkową i region Morza Kaspijskiego z Turcją, poczynając od Chin, ma ogromne znaczenie jako kontynuacja historycznego Jedwabnego Szlaku”[10] powracając do romantycznej idei dla mocarstw lądowych zaznaczając jakie obszary są istotne dla Turcji. Erdoğan rozumie siłę płynącą z religii oraz emocji historycznych w społeczeństwie Turkmenów.
Rozumiejąc wagę i znaczenie historii jaką posiada Turcja przyłącza się do rozgrywki o nowy, wielobiegunowy świat, który będzie oparty o podział cywilizacji i połączenie ich prosperity poprzez ustanowienie lądowych norm łańcuchów dostaw. Jest to jeden z fundamentalnych powodów odstąpienia od zasad Kemala Atatürka. Turcja pragnie dosięgnąć turkmeńskie ludy by ponownie stać się mocarstwem. Jest to odwoływanie się do imperialnej idei panturanizmu głoszonego podczas I Wojny Światowej. Oddziaływanie Turcji sięga bowiem od Bałkanów, po Krym, Powołże, Turkmenistan, Chiwy oraz sam Kaukaz.
W strategii NATO Turcja jest jednym z najistotniejszych elementów jednak jej wpływy nie sięgają do Zatoki Perskiej. Ich wpływy oraz interesy narodowe sięgają jednak Bałkanów oraz Kaukazu, gdzie mogą blokować Rosję. Konwencja z Montreux z 1936 roku ogranicza wyjście Rosji znad Morza Czarnego do Morza Śródziemnego przez Cieśniny Tureckie, które kontroluje całkowicie Turcja, a następnie przez Morze Egejskie, które kontroluje Grecja.
Silna i niepodległa Gruzja jest w interesie Turcji, ponieważ stanowi ona bufor na Kaukazie Południowym przed Rosją. Z tego powodu jest rozwijana współpraca energetyczna współpracując w tzw. Trójkącie Trazbońskim z Gruzją i Azerbejdżanem. Są jednak zainteresowani stabilnością w regionie, a Rosjanie czują się najsilniejsi w czasach niepokoju wykorzystując zamrożone konflikty taki jak w Górnym Karabachu. Współpraca z Rosją jest obecnie priorytetem dla realizacji tureckich interesów narodowych i z tego względu zaprzestano budowania konkurencyjnego portu dla rosyjskiego Noworosyjski w gruzińskiej Anakalii.
Kaukaz w wojskowej strategii Federacji Rosyjskiej
Armenia jest istotnym bastionem dla Rosji na Kaukazie, ponieważ wywiera wpływ na wszystkich kierunkach operacyjnych. Doświadczenia historyczne pokazują, że Rosjanie mogą wyprowadzić wojska z Armenii do Karsu by przez drogę wysokogórską napierać w głąb Turcji w kierunku Erzurum. Turcja może zrewanżować się Arabii Saudyjskiej w sprawie prymatu w świecie muzułmańskim. Rewanż będzie dotyczył wykorzystania „słabości” Turcji, kiedy prowadzili politykę pozbawioną religijnych fundamentów. Podczas wojny afgańskiej Arabia Saudyjska uzyskała legitymizację obrony muzułmanów poprzez aktywne wspieranie Mudżahedinów.
Współpraca Turcji z Rosją oraz Iranem może doprowadzić do powrotu prymatu tureckiego w świecie muzułmańskim. Iran oraz Turcja mają zbieżne cele wobec Arabii Saudyjskiej na tle ideologicznym. Kooperacja w takim kształcie pozwala Rosji na oddalenie zagrożenia muzułmańskiego na terytorium samej Rosji, czyli zapewnieniu stabilności regionów południowych kraju oraz pogłębianie wspólnego dialogu ze światem muzułmańskim.
Południowo-wschodnim obszarem wyjściowym rosyjskiego Heartlandu jest obszar górnej Amu-darri (Tadżykistan, północny Afganistan, Uzbekistan). Na tym obszarze znajduje się naturalna droga prowadząca przez przełęcze Khyber i Shibar do doliny Indusu wkraczając na półwysep Indyjski poprzez bramę delhijską.
Amu-daria jest połączona z dorzeczem Syr-darii (rzeka łącząca Kazachstan, Tadżykistan oraz Uzbekistan), która przecina Kotlinę Fergańską wpływając do Jeziora Aralskiego.
Południowo-zachodnim obszarem wyjściowym jest natomiast Iran poprzez liczne przejścia w górach Zagros, które wprowadzają do Mezopotamii by następnie umożliwić ekspansję na cały Bliski Wschód[11].
Wybitny polski geopolityk Leszek Moczulski zaznacza, że „wszystkie obszary wyjściowe, będące bramami ekspansji, stawały się również ważnymi ośrodkami handlowymi i demograficznymi, a co za tym idzie – politycznymi”[12]. Po dziś dzień są to główne ośrodki siły w Heartlandzie.
Rosjanie, by wyjść na Morze Północne muszą pokonać wąską cieśninę Skagerrak, której strzegą członkowie NATO – Norwegia i Dania, a następnie pokonać GIUK. Cieśniny Duńskie, które łączą się z Kotliną Czeską.
Obszar ten rozciąga się pomiędzy Alpami, a Szumawą i Karpatami spajając trzy geopolityczne makroregiony jakimi są Nizina Środkowoeuropejska, makroregion Śródziemnomorski oraz makroregion Dunajsko Bałkański.
Razem z węzłowiskiem wiedeńskim tworzą obszar zwornikowy, w którym krzyżują się najważniejsze szlaki komunikacyjne w Europie północ-południe i wschód-zachód.
Należy nadmienić, że Rosjanie chcą rozwijać projekty kolejowe przedłużając szerokotorowe połączenie z Koszyc (Słowacja) do Wiednia, by włączyć Austrię i Słowację do północnego korytarza Nowego Jedwabnego Szlaku[13]. Więcej w artykule pt. Zachodni (europejski) teatr operacyjny.
Projekt ten będzie się także wiązać z rozbudową centrów logistycznych oraz magazynów. Należy pamiętać, że Austria pragnie być podłączona do projektu Nord Stream 2 i oraz przedłużenia Turkish Stream. Baumgarten jest głównym terminalem gazowym znajdującym się w Europie Centralnej[14].
Z węzłowiska wiedeńskiego wypływa Morawa łącząc handel z Półwyspu Apenińskiego z Cieśninami Duńskimi przez Bramę Morawską. Między innymi z tego powodu została przeprowadzona interwencja zbrojna w 1968 roku przez Związek Radzicki w Czechosłowacji.
Sowieci posuwali się do każdego zagrania by panować nad kluczowymi strategicznymi punktami wyjściowymi do przeprowadzenia inwazji na Europę Zachodnią kontrolując całą ścianę od Dunaju po Łabę z bastionami Czech i Turyngii.
Rysunek 1. Przesmyki w Europie przez które można dokonywać skutecznej ekspansji
Źródło: L. Moczulski, Geopolityka. Potęga w czasie i przestrzeni, Warszawa 2015, str. 172
Bałkany
Przez Bramę Dunajską przechodzą dwie istotne magistrale lądowe. Najważniejszą jest droga naturalna wschód-zachód oraz jedna z trzech najistotniejszych dróg naturalnych północ-południe. O podziale Europy na regiony decydują głównie czynniki hydrograficzne, które uznawane są także za kierunki operacyjne wojsk lądowych.
Istnieje w Europie Środkowo-Wschodniej znajduje się sześć głównych regionów: połabski (dorzecze Łaby bez dolnego i górnego odcinka); polski (dorzecza Odry i Wisły); zachodnioukraiński (dorzecze dolnego Dniestru od Polesia oraz Dniestru); wschodnioukraiński (zlewiska rzek do Morza Azowskiego); białoruski (dorzecza Niemna powyżej pojezierzy morenowych, dorzecza górnej i środkowej Dźwiny, dorzecze Dniepru powyżej Polesia); bałtycki (dorzecza wpadające do Morza Bałtyckiego wraz z morenowymi pojezierzami).
Dunajsko-bałkański makroregion posiada dominujący obszar jakim jest dorzecze środkowego Dunaju, czyli tzw. region panoński (Nizina Węgierska), między Bałkanami a Karpatami rozciąga się region dolnego Dunaju oraz trzech przymorskich regionów: dalmatyński, tracki oraz grecki.
Góry Dynarskie istotnie dzielą teatr operacyjny na Bałkanach, a Adriatyk łączy ten obszar. Z historycznych prawideł wynika, że Dalmacja ciążyła ku Włochom niż do handlu wykorzystując Dunaj. Grecja natomiast dąży do rozwoju sieci handlowych z Małą Azją i Lewantem[15].
W regionie panońskim (Nizinie Węgierskiej) najistotniejszym obszarem jest węzłowisko belgradzkie, które koncentruje centralną część dorzecza Dunaju i wpadają w tym miejscu dwa istotne dopływy Dunaju – Drawa i Sawa[16]. Strzeżone w około jest przez góry Karpat wchodząc przez Żelazną Bramę oraz Bramę Wiedeńską (Bramę Hainburską) przez którą płynie Dunaj, a także w południowej części Kosowskiego Pola znajduje się istotna Brama Kosowska, przez którą przebiega naturalna droga wzdłuż Macedonii, która kontroluje istotny korytarz Wardaru do Morza Egejskiego. Jest to bałkańska oś strategiczna Morawa-Wardar.
Morawa jest lewym dopływem Dunaju, które źródło posiada w Czechach, płynąc przez Słowację i Austrię. Wardar jest najistotniejszą rzeką Macedonii Północnej, a w jego zlewisku znajduje się bardzo istotny obszar przemysłowy oraz rolniczy państwa. Wzdłuż rzeki biegnie autostrada Belgrad-Skopje-Saloniki oraz linia kolejowa. Pośrodku osi strategicznej leży Skopie, które umożliwia komunikację z Kosowem. Trzeba zaznaczyć, iż w federalnym systemie Jugosławii przyznano autonomie Albańczykom z Kosowa status autonomii w granicach Serbii, a w 1991 roku odbyło się nielegalne referendum doprowadzające do powstania Republiki Kosowo. Serbowie byli przemocą wysiedleni z Kosowa przez Albańczyków [17].
W dolnym biegu rzeki Wardar przebiega autostrada Egnatia Odos (będącą zmodernizowanym szlakiem komunikacyjnym starożytnej drogi rzymskiej Via Egnatia) łącząc Zatokę Salonicką z portem w Salonikach (kontrolowanym przez Niemcy, port w Pireusie przez Chiny) ze wschodnią granicą kraju. Jest to jedyna oś pozwalająca na swobodną komunikację pomiędzy Morzem Śródziemnym, a naddunajskimi równinami. Stalin chciał utworzenia wielkiej bazy morskiej nad Morzem Śródziemnym w Zatoce Kotorskiej przeznaczonej dla łodzi podwodnych, jednak w 1948 roku Tito odrzucił ten pomysł.
Przejścia o mniejszym znaczeniu w Karpatach to przełęcz Tatarska, przełęcz Udżocka i przełęcz Dukielska, a w Karpatach wschodnich przełęcz Braszowska i przełom Aluty z niezwykle istotnym regionem Bihać, który był jednym z kluczowych obszarów tzw. wierzchołka bośniackiego trójkąta. Od północnego zachodu do południowego wschodu biegnie szereg równoleżnikowych łańcuchów górskich przecinanych prostopadłymi dolinami, które łączą interior Bośni z wybrzeżem. Na przecięciu głównych dolin osmańska administracja tworzyła miasta, a najistotniejszym było Sarajewo[18].
Najistotniejszą drogą prowadzącą przez Góry Dynarskie jest przejście Sarajewo-Mostar, łatwiejszym wejściem na Bałkany jest obszar Niszawy i Kotliny Sofijskiej prowadzącej ku Mariacy[19]. Rosjanie sondują obecnie czy jest możliwość utworzenia wojskowej bazy zdominowanej przez Serbów części Bośni[20].
Jest to region, w którym Rosjanie mogą wykorzystać konflikt pomiędzy prawosławnymi Bośniackim Serbom, a muzułmańskim Bośniakom. To spowodowałoby, że Kosowo również by było ośrodkiem nagłego konfliktu.
Bałkany z pewnością będą wykorzystywane przez Rosję jako pole do prowadzenia walki informacyjnej na tle etniczno-religijnym w procesie resentymentu historycznego. Rosyjska Cerkiew wspiera działania władz administracji Rosji, ponieważ może docierać do obszarów, gdzie oddziałuje politycznie Kreml. Władza w Rosji natomiast otrzymuje spoiwo łączące ludzi, które jest trwalsze od spoiwa ideologicznego.
Można przywołać ideologię homo sovieticus oraz religijność Polaków. Religia ma o wiele bardziej emocjonalną konotację dla zwykłego człowieka oraz zawiera wewnętrzny kodeks norm. Rosja w swojej polityce zagranicznej jasno wypowiada się, że będzie bronić swoich obywateli za granicą. Rozumieć przez to należy, że obywatelem Federacji Rosyjskiej jest ta osoba, której językiem ojczystym jest rosyjski. Nowa ustawa w prawodawstwie Rosji wskazuje, że każda osoba, której przodkowie zamieszkiwali Rosję może ubiegać się o rosyjskie obywatelstwo.
Dlaczego Morze Czarne jest tak istotne w strategii Rosji?
Włączenie Krymu w skład Federacji Rosyjskiej doprowadziło do podziału stref wpływów na Morzu Czarnym z dominującą pozycją Rosji poprawiając jej strategiczne położenie zwiększając możliwości oddziaływania militarnego. Rosjanie rozbudowują porty podwójnego przeznaczenia w Sewastopolu oraz port w Nowosybirsku, a także zwiększają jednostki wojskowe oraz flotę w tych obszarach.
Systemami BAL oraz Bastion-P Rosjanie mogą markować uderzenia na flotę NATO na Morzu Czarnym, kontrolować deltę Dunaju poprzez zagrożenie uderzeniem na port w Konstancy czy Warmoe, blokują wszelkie projekty połączeń morskich z Zakaukaziem oraz odcinają Ukrainę od handlu morskiego. Stany Zjednoczone będą chciały zwiększenia udziału Rumunii oraz Turcji w patrolowaniu Morza Czarnego, co obecnie z postawą Turcji jest mało prawdopodobne. Należy pamiętać o bastionie rosyjskim stacjonującym w Naddniestrzu oraz projektu Noworosji. Jednocześnie możliwe jest rozszerzenie Doktryny Falina-Kwiecińskiego dywersyfikując sieć połączeń energetycznych oraz budując nowe relacje wykorzystując potęgę soft power z Turcją, Grecją, Serbią, Węgrami, Włochami oraz Austrią. Fundamentem tych relacji jest rozwój projektów energetycznych, a następnie rozszerzenie współpracy gospodarczej oraz wojskowej.
Pomimo tego, że na Cyprze istnieją dwie brytyjskie bazy wojskowe (które są terytoriami zamorskimi Wielkiej Brytanii – Akrotiri i Dhekelia), bardzo prężnie rozwijają się kontakty cypryjsko-rosyjskie ze względu na zamieszkiwanie wyspy przez rosyjskich nowobogackich, rozwijany biznes, posiadłości, zarejestrowane działalności banków oraz na wpływy prawosławia.
Od 2015 roku zostało podpisane porozumienie międzyrządowe, które pozwala na korzystanie z cypryjskich portów na Morzu Śródziemnym przez Flotę Federacji Rosyjskiej oraz na korzystanie z lotniska Paphos. Ruch ten postrzegany jest jako restrukturyzacji cypryjskiego zadłużenia. Cypr umożliwia kontrolowanie Środkowego Wschodu, Turcji, Grecji oraz Kanału Sueskiego. Jest to element rozszerzania wpływów rosyjskich i możliwości wypychania wpływów amerykańskich z regionu. Ponadto, jest to dogodne miejsce do prowadzenia działań w Syrii.
W 2018 roku Rosjanie stanowczo sprzeciwili się pomysłowi utworzenia amerykańskich baz na Cyprze. Rosjanie są zainteresowanie współpracą z Cyprem oraz Grecją w projektach wydobywania nowoodkrytych złóż ropy, gazu, złota oraz innych surowców z ich morskich Specjalnych Stref Ekonomicznych.
80% kadry dowódczej armii wojsk Federacji Rosyjskiej uczestniczyło w konflikcie syryjskim w tym również kadra, która szkoli oficerów w akademiach wojskowych. Co trzy miesiące w systemie rotacyjnym jest wymieniany skład jednostek uczestniczących w operacjach na terenie Syrii. Ćwiczony jest rosyjski system rozpoznawczo-uderzeniowy oraz systemy Command & Control.
Rosjanie rozbudowują port w syryjskim Tartusie o elementy bazy remontowej, a także powiększają swój komponent Floty Czarnomorskiej. Rosjanie posiadają prawo do użytkowania z bazy w Tartusie przez 49 lat, z możliwością przedłużenia o kolejne 25 lat.
Drugim istotnym portem jest Latakia, który to jest przeznaczony w większym stopniu do użytków komercyjnych. Operacje powietrzne są przeprowadzane z bazy lotniczej Humajmim. Oprócz rozmieszczenia systemów A2AD, Rosjanie używają nowoczesnego lotnictwa wraz z operacjami łączonymi łodzi podwodnych klasy Kilo o konwencjonalnym napędzie, które sprawiają bardzo duże problemy okrętom NATO na głośnych wodach przybrzeżnych. Rosjanie testują również funkcjonowanie łańcuchu dostaw przez Bosfor uruchamiając tzw. Ekspres syryjski z Noworosyjsku i Sewastopolu do Tartusu wysyłając 2 500 ton dostaw[21]. Koszt zaangażowania Rosji na Donbasie oraz w Syrii to około 1,5% rosyjskiego budżetu. Z łatwością może on wzrosnąć do 2% otwierając nowy front walki zwiadowczej np. w krajach Pribałtyki. Rosja niskim kosztem osiąga wymierne globalne cele[22].
Celem Federacji Rosyjskiej jest wypchnięcie wpływów NATO z północnej części Morza Czarnego oraz ograniczenie amerykańskiej obecności we wschodniej części Morza Śródziemnego. Elementem stabilizującym region ma być Flota Czarnomorska, która będzie otrzymywać koncesje na cumowanie w portach państw tego akwenu. Rosjanie skupiają się na relacjach gospodarczych w znacznie większym stopniu niż za czasów Związku Radzieckiego.
Ekspansja geopolityczna podyktowana jest aspektami gospodarczego zacieśniania współpracy w kierunku południowym. Rosjanie pragną połączyć obszar państw Morza Kaspijskiego poprzez system intermodalny i sieci połączeń morsko-rzecznych z Morzem Śródziemnym na rosyjskich warunkach kontroli towarowej. Rosjanie całkowicie zmieniają swoje podejście do statków nawodnych i będą rozwijać się w stronę budowy korwet zdolnych do operowania na ciekach rzecznych i wystrzeliwania m.in. rakiet manewrujących Kalibr[23].
Poprzez integrację z Białorusią (kontrolowanie przejścia w Małaszewiczach), prorosyjskim przewrocie w Kazachstanie (splot szlaków One Belt One Road oraz sieci energetycznych), kontrolowaniu Krymu (a więc i Morza Czarnego), Rosja rozpoczęła wojnę w Ukrainie (kontrolowanie węzłowiska lwowskiego oraz kolei szerokotorowej do Łodzi), aby kontrolować wszystkie lądowe punkty wejścia magistrali handlu lądowego do Unii Europejskiej z Chin (Nowego Jedwabnego Szlaku).
Rysunek 2. Szlaki handlowe na Morzu Czarnym
Swoje działania Rosjanie skupiają także wokół podwodnych kabli komunikacyjnych (internetowych)[24].
Rosjanie swoje zdolności antydostępowe chcą rozciągnąć aż do Cieśnin Sycylijskich poprzez zaangażowanie w Libii rozstawiając swoje systemy antydostępowe oraz współpracując z Włochami w dziedzinie energetyki oraz wspólnych projektów infrastrukturalnych.
Historyczny ambasador
Wspieraj blog na 
Zachęcam do polubienia strony na Facebooku oraz LinkedIn
Artykuł jest podrozdziałem mojego autorstwa z książki pt. Geopolityka Rosji i obszaru postsowieckiego. Strefy wpływów tom 1
[1] L. Moczulski, Geopolityka. Potęga w czasie i przestrzeni, Warszawa 2015, str. 114
[2] L. Moczulski, op. cit., str. 160-163
[3] S. L. Myers, Nowy Car. Wczesne lata i rządy Władimira Putina, Warszawa 2016, str. 456
[4] http://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_8443.htm, dostęp 30 marca 2020 r.
[5] P. Adamczewski, Determinanty geograficzne wpływające na sytuację międzynarodową Abchazji, L. Sykulski [red.], Częstochowa 2013, str. 160
[6] Ppłk dr W. Kaczmarek, Działania taktyczne wojsk lądowych, Płk. prof. dr. hab. Z. Ścibiorek, [red.], Warszawa 1995, str. 72
[7] Dialy Sabah Business, Turkey-Russia seek new ways to reach $100B in bilateral trade, https://www.dailysabah.com/business/2019/04/09/turkey-russia-seek-new-ways-to-reach-100b-in-bilateral-trade, dostęp 30 marca 2020 r.
[8] Zobacz https://www.lexology.com/gtdt/tool/workareas/report/ports-and-terminals/chapter/turkey, dostęp 30 marca 2020 r.
[9] Zobacz więcej: Mowa Ministra Spraw Zagranicznych Turcji Ahmeta Davutoğlu pt. Vision 2023: Turkey’s Foreign Policy Objectives”, http://www.mfa.gov.tr/speech-entitled-_vision-2023_-turkey_s-foreign-policy-objectives__-delivered-by-h_e_-ahmet-davutoglu_-minister-of-foreign-af.en.mfa, dostęp 30 marca 2020 r.
[10] Dialy Sabah Business, Turkey continues to build logistics centers to boost trade flow, https://www.dailysabah.com/business/2019/07/10/turkey-continues-to-build-logistics-centers-to-boost-trade-flow, dostęp 30 marca 2020 r.
[11] L. Moczulski, op. cit., str. 115
[12] L Moczulski, ibidem., str. 116-117
[13] Rynek Kolejowy, Szeroki tor do Wiednia konieczny dla większej konkurencyjności kolei?, https://www.rynek-kolejowy.pl/mobile/szeroki-tor-do-wiednia-konieczny-dla-wiekszej-konkurencyjnosci-kolei-91096.html, dostęp 31 marca 2020 r.
[14] Biznesalert, Austria: Nord Stream 2 nie powstaje nikomu na złość, http://biznesalert.pl/kneissl-austria-nord-stream-2/, 31 marca 2020 r.
[15] L. Moczulski, op. cit., str. 145
[16] J. Pajewski, Pierwsza wojna światowa 1914-1918, Warszawa 2004, str. 303
[17] Y. Lacoste, Geopolityka Śródziemnomorza, Warszawa 2015, str. 663-665
[18] Y. Lacoste, op. cit, str. 652-653
[19] L. Moczulski, op. cit., str. 169
[20] Deutsche Welle, Russia wants a military base in Bosnia’s Serb-dominated part, http://ba.n1info.com/English/NEWS/a360545/Die-Welt-Russia-wants-a-military-base-in-Bosnia-s-Serb-dominated-part.html, dostęp 2 kwietnia 2020 r.
[21] D. Trenin, What is Russia up to in the Middle East, Cambridge 2018, str. 70
[22] Wywiad autora z dr Leszkiem Sykulskim pt. O procesie policentryzacji świata i walce informacyjnej,
9 kwietnia 2019r., zobacz więcej: https://www.youtube.com/watch?v=gYr27UEQeCo, dostęp 3 kwietnia 2020 r.
[23] The National Interest, The Russian Navy is evolving right before our very eyes, https://nationalinterest.org/blog/buzz/russian-navy-evolving-right-our-very-eyes-74006, dostęp 3 kwietnia 2020 r.
[24] Rzeczpospolita, Podwodne kable zagrożone, Rosja gotowa do sabotażu, https://www.rp.pl/Plus-Minus/308089910-Podwodne-kable-zagrozone-Rosja-gotowa-do-sabotazu.html, dostęp 3 kwietnia 2020 r.
