Rupert Murdoch stwierdził, że „świat dynamicznie się zmienia. Odchodzimy od starego modelu ekonomicznego do nowego, gdzie każde działanie przedsiębiorcze musi znaleźć sposób transformacji swoich struktur dostosowanej do nadchodzącej z prędkością światła nowy model gospodarczy. Duże państwo już nie pokona małych. Będzie to wygrana szybko rozwijającego się gospodarczo państwa względem powolnie rozwijającego się”[1].
Globalizacja w obecnej formie się kończy. Procesy geopolityczne oddziaływają na gospodarkę światową, co pokazuje eskalacyjna wojna handlowa pomiędzy Stanami Zjednoczonymi, a Chinami. UNCTAD wykazuje, że Bezpośrednie Inwestycje Zagraniczne w 2017 roku spadły o 23%, a po zaostrzeniu kursu Stanów Zjednoczonych w 2018 roku na rzecz rozłączenia światowego łańcucha dostaw (disengagement of supply chaines) i zredefiniowania nowego ładu[2], Bezpośrednie Inwestycje Zagraniczne spadły o 41%[3], a w samej Europie o 73%[4].
W zachodzącym procesie policentryzacji świata, każdy region geopolityczny będzie musiał wytworzyć szereg wystandaryzowanych norm, zasad, praw oraz instytucji prawnych w celu egzekwowania ustalonego prawa. Dynamizm przeprowadzania skutecznych reform najistotniejszych sektorów gospodarczych jest warunkiem do osiągania siły gospodarczej, która warunkuje egzekwowanie celów polityki zagranicznej nie używając instrumentów militarnych.
Technologiczny wyścig zbrojeń USA-Chiny, a Rosja
Amerykanie od 1983 roku prowadzili działania, o których wspomina Murdoch. Stworzyli projekt Sokrates pod przewodnictwem Michaela C. Sekora. Miał on na celu kompleksowe zadanie jakim było zbadanie czy Stany Zjednoczone były niezdolne do utrzymania światowego prymatu gospodarczego i konkurencyjności. Pokłosiem tego programu było zawarcie z Japonią Plaza Accord oraz inwestowanie w edukacje, badania i technologie informatyczne za czasów prezydentury Billa Clintona tworząc termin Clintonomics. W konsekwencji Stany Zjednoczone stały się liderem ze znaczącą przewagą w dziedzinie technologii komputerowej, którą obecnie próbują w dynamicznym tempie nadrobić inne kraje ze szczególnym udziałem Chin rozwijając m.in. technologię kwantową oraz Sztuczną Inteligencję.
Obecnie projekt Sokrates został wznowiony i jest rozwijany pod szyldem Quadrigy. Program ten ma na celu stworzenie rewolucyjnych rozwiązań z zakresu automatyzacji procesów łącząc każdy segment przedsiębiorczości wykorzystując zasoby Big Data. Podczas wizyty Mike Pence’a we wrześniu 2019 roku podpisano porozumienia wstępne o współpracy nad zachodnim rozwojem technologii 5G. Autor tego raportu stwierdza, że Polska dołączyła do programu Quadrigy, który będzie przeciwwagą dla chińskiej technologii 5G rozwijanej wzdłuż Belt and Road Initiative.
Stany Zjednoczone oferują dostęp do technologii, która będzie przezwyciężać determinizm geograficzny w globalnym systemie dostaw nie ponosząc kosztów na rozwój kapitałochłonnej infrastruktury komunikacyjnej jak autostrady, kolej, porty, etc. inwestując w rozwój poszczególnych jednostek i ich wiedzy. Poprzez technologię są w stanie stosunkowo niskim kosztem wytworzyć wysoko wyspecjalizowane towary i usługi osiągając potężne zyski finansowe. Główny nacisk stawiany jest na badania i rozwój, a w dalszej kolejności na infrastrukturę umożliwiającą pogłębianie badań. Amerykański model dąży do digitalizacji gospodarek tworząc jeden globalny rynek, który będzie oparty o Big Data. Obecnie źródłem amerykańskiego systemu są rynki kapitałowe. Chiny posiadają w umiarkowanym stopniu liberalną gospodarkę, ale ich system nie posiada wolności politycznej, co w perspektywie długookresowej będzie ciężko pogodzić[5].
Chiny natomiast preferują w pierwszej kolejności rozwój kapitałochłonnych projektów infrastrukturalnych, którą budują połączoność gospodarek i wzmacniają interakcję (ruch) kapitału oraz osób, a więc czynnika najcenniejszego w gospodarce światowej – wiedzy do tworzenia innowacji (smart migration). Wspierają przede wszystkim start-upy w innych krajach. Belt and Road Initative jest silnie skorelowany z rozszerzaniem tzw. cyfrowego szlaku, który zmienia całkowicie obecną sieć łańcuchów dostaw fragmentując amerykańską globalizację opartą o system Bretton Woods. Technologia 5G nie tylko na nowo definiuje przebieg łańcuchów dostaw i gdzie znajdują się główne rynki finansowe, ale również w zupełności redefiniuje sposób prowadzenia biznesu dzięki szybkości transferu danych na wielkich odległościach mogąc komunikować się nie tylko z pracownikami, ale również z maszynami wymagającymi wysokiej precyzji z innego krańca Eurazji, takie jak operacje chirurgiczne[6], czy wykorzystywanie Sztucznej Inteligencji do prowadzenia działalności gospodarczej. Chiny posiadają o wiele więcej danych (Big Data), które choć nie są tak uporządkowane jak w Zachodnich systemach, tworzą przewagi w ich wykorzystywaniu np. aplikacji WeChat.
Pretendent do hegemonii jest zawsze obrońcą liberalizmu, ponieważ ta forma umożliwia nieskrępowanie eksport nadwyżek towarowych i kapitału uzależniając innych graczy od gospodarki państw rdzenia systemu. Miało to swoje potwierdzenie w mowie Xi Jinpinga podczas Światowego Forum Ekonomicznego w Davos z 2017 roku, gdzie postawił Chiny jako obrońcę liberalizmu w światowej gospodarce opartej o dialog wśród państw G-20[7]. Chiny dążą do stworzenia bloku kontynentalnego, który będzie skomunikowany wewnętrznie korytarzami transportowymi poza wpływami mocarstw lądowych. Rynki finansowe pragną rozwijać się w których istnieje liberalny system oparty o instytucje międzynarodowe ze słabymi państwami narodowymi.
Rosja jako państwo, które nie posiada gospodarki (posiada potencjał) takiej jak Chiny czy siły militarnej jak Stany Zjednoczone, a więc dążą do odbudowania swojej strefy wpływów w Bliskiej Zagranicy. Armia rosyjska posiada możliwości jedynie do toczenia zwycięskiej wojny o charakterze regionalnym, a jej głównym rywalem jest Polska. Rosjanie prowadzą działania asymetryczne, aby niwelować ogromną przewagę Chin oraz Stanów Zjednoczonych m.in. poprzez działania hybrydowe oraz wywiad. Dążą do stworzenia trzeciego bieguna geopolitycznego w jakim sytuują siebie jako państwo centralne poprzez rozbudowywanie połączeń infrastrukturalnych na kierunku południowym.
W pierwszej kolejności Rosjanie rozpatrują swoje działania gospodarcze pod względem militarnego zabezpieczania rdzennych obszarów kulturowo-gospodarczych. Następnie wykorzystując działania asymetryczne wykorzystując soft power np. politykę historyczną, powiązania kulturowo-językowe, mniejszości narodowe czy religię. Rosja nie jest Związkiem Radzieckim i jej działania są podyktowane warunkami ekonomicznymi i będzie je optymalizować. W tychże działaniach nadal dominuje myślenie geostrategiczne ze względu na ograniczone możliwości finansowe oraz innowacyjne.
Problemem Rosji jest wewnętrzny system, który jest coraz mniej wydajny i mniej innowacyjny. Konsolidacja władzy spowodowała pojawienie się skostniałej struktury administracyjnej. Z tego powodu zostały podjęte stosowne kroki mające na celu zwiększenie połączeń infrastrukturalnych na naturalnym kierunku Rosji z punktu widzenia historycznego – kierunku południowym oraz pojawiającą się szansą jaką niesie proces zmian klimatycznych jaką jest rozwijanie Północnego Szlaku Arktycznego.
Bliski Wschód
Rosjanie będąc zaangażowanym w Syrii, współpracując z Iranem, Turcją, Chinami stają się krajem spajającym wszystkie korytarze transportowe, a co ważniejsze, posiadają dominację nad nimi. Rozwijając Międzynarodowy Korytarz Transportowy Północ-Południe do Indii otrzymują dostęp do upragnionego handlu na Indo-Pacyfiku, a przede wszystkim kontrują chiński Belt and Road Initiative, który działa destabilizująco na Rosję w dłuższej perspektywie czasu. Przy rozwoju relacji gospodarczych i wojskowych na kierunku południowym Rosjanie podejmują starania do umacniania strategicznego partnerstwa z Niemcami opartego o uzupełniające się interesy obu regionów. Proces policentryzacji świata zachodzi, a Rosjanie dzięki niemu mogą odbudować swoją strefę wpływów w obszarze postradzieckim pełniąc pośrednika w handlu pomiędzy Europą, a Azją stając się obszarem kluczowym ustalając reguły gry handlu niczym Bliski Wschód w czasach mocarstw lądowych. Istotną jest kontrola węzłowisk szlaków handlowych.
Wysunięta obecność wojskowa Federacji Rosyjskiej w Syrii jest kluczowa, ponieważ dzięki niej kontrolowane są kluczowe kierunki operacyjne na Bałkany, Kaukaz oraz Azję Centralną. W kierunku Azji Centralnej na rynek energetyczny wkraczają Indie, które będą działały jako przeciwwaga dla Chin i będą postrzegane jako sojusznik Rosji. Opcja ta blokuje możliwości swobodnego rozwoju Belt and Road Initiative, a korytarze transportowe muszą być konsultowane z Rosją. Jednocześnie pozwala to na bandwagoning na USA. Należy mieć na uwadze, że Belt and Road Initative skupia się przede wszystkim na tworzeniu nowych szlaków handlowych z Afryką oraz Ameryką Południową, a korytarze na kontynencie Eurazji wzdłuż dawnego Jedwabnego Szlaku są alternatywami. Chiny do wojny wkroczą wtedy, gdy zostanie zablokowana im ekspansja gospodarcza[8].
John Paul Goode w 1923 roku wyznaczył 12 najistotniejszych punktów węzłowych służących jako punktu wejścia i wyjścia na morza i oceany świata. Były to: Macassar, Lombok, Cieśnina Sunda i morze Timor, Kanał Panamski, Port Stanley, Kanał Sueski, Cieśnina Malakka, Cienina Bab al-Mandab, południowo-wschodnia Australia oraz Przylądek Nowej Nadziei. Amerykański geostrateg potwierdził, że przed pojawieniem się ruchem powietrznym przepływ całego handlu światowego jak i amerykańska strategia morska opierała się na kontrolowaniu owych 12 punktów geostrategicznych[9]. Sytuacja nie uległa zmianie, dopóki nie pojawiła się koncepcja Belt and Road Initiative.
Jeśli dojdzie do konfrontacji zbrojnej na Bliskim Wschodzie Iran spowoduje eskalację działań na podporządkowanych przez siebie obszarach oraz swoich sojuszników. Spowoduje to wzrost cen ropy naftowej oraz gazu. Postawi to Rosję przed ważnym dylematem po której stronie się opowiedzieć ze względu na system obecnych sojuszy oraz zapewnionych kontraktów energetycznych. Nieuchronnie taki scenariusz spowoduje głęboki kryzys w globalnej gospodarce. Każdy konflikt zbrojny o charakterze konfliktu ograniczonego wzmacnia pozycję Rosji na arenie międzynarodowej ze względu na wzrost cen surowców energetycznych.
Bliska Zagranica
Siła gospodarcza jest pozostaje nadal fundamentem budowy i działania państwa na arenie międzynarodowej. W 2019 roku została przyjęta tzw. formuła Steinmeiera, która jest zakotwiczeniem wpływów rosyjskich na obszarach Donbasu i w Ługańska kontrolując istotne Zagłębie Donieckie z punktu widzenia potencjału gospodarczego oraz posiadając dogodne pozycje do możliwości ekspansji militarnej z tzw. łuku kurskiego w kierunku na Kijów chwytając kontrolę nad Dnieprem i łącząc Krym podstawą operacyjną Rosji.
Formuła ta powoduje destabilizację Ukrainy od wewnątrz, a nie od zewnątrz co będzie miało przełożenie na podważenie wiarygodności Ukrainy oraz izolację międzynarodową. Wojna handlowa pomiędzy Stanami Zjednoczonymi, a Chinami jest korzystna dla Rosji, ponieważ obszary gospodarcze dotkniętymi zachodnimi sankcjami są poddawane dynamicznym reformą. Przykładem może być rolnictwo, gdzie Rosja od 1962 roku nieustannie importowała produkty rolne, a obecnie jest liderem w eksporcie zbóż na rynki światowe oraz zmniejszając deficyt importu produktów rolnych z 26 mld USD do 4 mld USD z tendencją dalszego pomniejszania deficytu handlowego, eksportując coraz większe ilości na obszaru północnej Afryki oraz Bliskiego Wschodu.
Rosjanie rozumieją, że muszą rozwijać swoją infrastrukturę transportową ze względu na rozpiętość terytorialną państwa oraz ekspandować na rynki zagraniczne. Budowa infrastruktury skróci czas podróży towarów, obniży koszty transportu w rachunku ekonomicznym przedsiębiorstw oraz będzie tworzyć nowe ośrodki handlowe. Obecnie 40% kosztów produktów rolnych stanowi transport[10]. Mając silnie rozbudowaną Unię Europejską oraz Chiny, Rosjanie muszą ekspandować w kierunku południowym odbudowując wpływy na Bałkanach, konsolidując w Azji Centralnej oraz zacieśniając współpracę z krajami Bliskiego Wschodu, Iranem oraz Indiami, aby przełamywać kontynentalną hegemonię Chin. Obecnie państwa rewizjonistyczne nabywają coraz więcej złota, ponieważ dyskredytują stabilność amerykańskiego dolara (najistotniejszej waluty rezerwowej oraz rozliczeniowej) pozbywając się tym samym aktywów dolarowych. Amerykanie bronią konkurencyjność swojej gospodarki na rynkach międzynarodowych poprzez dewaluację własnej waluty.
Złoto jest skutecznym miernikiem wartości jednak posiada ograniczone możliwości długookresowe ze względu na ograniczonym tempie wydobywania tego kruszcu nieodpowiadającym tempu rozwoju gospodarczego państw. Podobnie działają Rosjanie przechodząc w rozliczeniach na waluty narodowe z m.in. Turcją, Iranem i Chinami. Na rynkach finansowych brakuje gotówki. Następuje proces repurchase agreement dolara, co zwiastuje niepewność rynków.
Światowa polityka jest grą o sumie zerowej, a bezpieczeństwo państwa jest istotniejsze niż rozkwit gospodarczy, ponieważ, jeśli nie państwo nie przetrwa nie będzie mogło rozwijać swojej gospodarki. Z tego powodu państwa Azji Centralnej pragną posiadać silne więzi z Federacją Rosyjską, aby posiadać przeciwwagę dla dynamicznie rosnących wpływów gospodarczych Chin.
John Measheimer uważa, że można w takiej sytuacji poświęcić prosperity na rzecz bezpieczeństwa narodowego oraz państwa nie mogą żyć w iluzji neutralności na arenie międzynarodowej. Trump dokonuje kroki, by rozłączyć globalny łańcuch dostaw (disengagement of global supply chaines) i prowadzić politykę powstrzymywania ekspansji gospodarczej Chin. Przede wszystkim stara się rolować chińską ekspansję. Przyszła wojna będzie długookresową wojną, ponieważ państwa mają takie zdolności i potencjałem, że mogą długo walczyć.
Zakończenie
Wielce rozbudowana flota oceaniczna nie jest potrzebna by dominować na morzach i oceanach – należy strzec kluczowych morskich linii komunikacyjnych handlu. Chiny będą się przeinaczać z potęgi gospodarczej w potęgę militarną kontrolując Azję Południowo-Wschodnią. Jest to obszar znacznie cięższy do kontrolowania przez koalicję Stanów Zjednoczonych ze względu na czynniki geograficzne oraz możliwości technologiczne w sprawach wojennych. Morze Południowochińskie jest bardzo ciężko kontrolować ze względu na tzw. tyranię dystansu. Jest to ogromny obszar oraz ograniczenia związane z użytkowaniem statków w drugim łańcuchu wysp.
Pierwszy łańcuch wysp najprawdopodobniej będzie całkowicie kontrolowany przez Chiny. W porównaniu z doktryną powstrzymywania Związku Radzieckiego, gdzie należało kontrolować kluczowe przesmyki w Europie Środkowej z wysokim nasyceniem wojsk na froncie centralnym, blokadę na GIUK-u oraz ścisłym sojuszem z krajami Azji Północno-Wschodniej (Japonii oraz Korei Południowej) było zdecydowanie prościej nie pozwalać korzystać z ekspansji gospodarczej poprzez dostęp do oceanu światowego.
Chiny są potęgą hybrydową zagrażającą zarówno Rosji jak i Stanom Zjednoczonym. Amerykanie stoją przed wyzwaniem nie tylko działania w myśl strategii rozproszonej śmiercionośności (Distributed Lethality) dzięki przeniesieniu infrastruktury C2 do chmury dokonując sieciocentrycznych działań penetrujących systemy A2AD. Amerykanie wracają również do osłaniania statków handlowych (przede wszystkim tankowce) poprzez przywracanie systemu konwojów na wodach przybrzeżnych w Eurazji[11]. Powoduje to, że ceny frachtu wzrastają, a więc wzrosną ceny surowców. Amerykanom bardzo ciężko będzie zbudować koalicję współpracującą przeciwko Chinom złożoną z Rosji, Japonii oraz Indii. Jeszcze cięższym zdaniem będzie utrzymać tę „koalicję” w dłuższym okresie, ponieważ w sytuacji rozpadu ładu globalnego optymalnym wariantem dla każdego z tych krajów jest bycie regionalnym hegemonem.
Hugh White podkreśla, że obecny proces kształtowania się wielobiegunowego świata, bądź zachowanie prymatu USA nie posiada oparcia o wartości (np. prawa człowieka), a na realistycznym rozumieniu podziału bogactwa państwa, władzy (wpływów) oraz środków wymaganych do ustanowienia stabilizacji na świecie. Moralność i zręczne taktyczne manewry polityczne wobec innych są jedynie instrumentem w stosunkach międzynarodowych, a prawdziwą wartością budującą pozycję państw jest ich wiarygodność[12].
Putin wspominał o zachwianiu strategicznej stabilności poprzez wyjście przez USA z traktatu INF, która jest priorytetem na świecie. Hugh White dodaje, że broń nuklearna ponownie zyskuje na znaczeniu, a drugorzędną sprawą jest pokój na świecie z tym, że występuje coraz większy problem związany z proliferacją technologii nuklearnej i pozapaństwowych organizacji. Poprzez swoją rozpiętość terytorialną oraz posiadanie broni nuklearnej posiadając jednak słabą gospodarkę Rosja pozostaje siłą, która zapewnia lub narusza strategiczną stabilność. Ze względów gospodarczych musi dołączyć do potężniejszego gracza jednak jest na tyle silna, że nie może być podporządkowana na arenie międzynarodowej.
Jeśli Rosjanom podczas najbliższej dekady nie uda się dynamicznie rozwijać relacji handlowych na osi północ-południe poszerzając i konsolidując wpływy od Bałkanów, Krym, Bliski Wschód, Azję Centralną aż po Iran do Indii, będą skazani na rozpoczęcie procesu pojednania się z cywilizacją zachodnią. Wysoce prawdopodobne jest to, że do 2030 roku Związek Rosji i Białorusi da miejsce nowemu bytowi politycznemu na arenie międzynarodowej, co spowoduje, że Vladimir Putin będzie mógł ponownie stać się prezydentem (nadając nową konstytucję). Ustępstwa skończyły się w 2022 roku, kiedy Rosja zaatakowała Ukrainę.
Putin jest gwarantem stabilności relacji z Chinami. Chiny nie będą postępować w sposób agresywny w stosunku do Rosji jednak ich siła gospodarcza, militarna i polityczna w Azji Centralnej będzie zagrażać rdzennym interesom Rosji. Natomiast na arenie międzynarodowej będą istotnym wyzwaniem dla Stanów Zjednoczonych, ponieważ będą kontrolowały większość Azji Południowo-Wschodniej.
Kluczowa dla strategii amerykańskiej wobec Chin jest Australia, która rozwój gospodarczy w znaczącym stopniu zapewnia Chinom. W takim scenariuszu Rosjanie nie będą w stanie stworzyć przeciwwagi dla Chin i będą coraz bardziej podporządkowywane Chinom pod każdym względem. Stworzy to sytuację podobną do okresu sprzed I wojny światowej, gdy słabnący, aczkolwiek ciągle potężny hegemon morski jakim było Imperium Brytyjskie (obecnie Stany Zjednoczone) musiało przystąpić do sojuszu współpracy kontynentalnej Imperium Rosyjskiego oraz Francji (obecnie partnerstwa strategicznego niemiecko-rosyjskiego z silnym wsparciem Francji), aby balansować wpływy rosnącego mocarstwa do objęcia pozycji hegemona jakim było Cesarstwo Niemieckie (obecnie Chiny).
Autor przewiduje, że Stany Zjednoczone nie mogąc ograniczyć ekspansji wpływów chińskich poprzez stworzenie zachodniej koalicji państw balansujących Chiny pod względem politycznym, gospodarczym i wojskowym, będą zabiegały o współpracę, z Rosją która będzie posiadać silną pozycję negocjacyjną i otrzyma ustępstwa konsolidując strefę wpływów na każdym kierunku operacyjnym odbudowując w znaczącym stopniu potęgę za czasów Imperium Rosyjskiego tworząc Nowy Koncert Mocarstw. Proces przyciągnięcia Rosji do zachodniej strefy wpływów rozpoczął się w 2019 roku poprzez sygnalizację strategiczną ponownego włączenia Rosji do G-7, wycofania pomocy finansowej przez USA dla Ukrainy (391 mln USD) oraz wycofaniem się wojsk USA z Bliskiego Wschodu, który nie jest istotny dla strategii Stanów Zjednoczonych oddając pod rosyjską strefę wpływów ten obszar (nie Zatokę Perską, która jest istotna dla USA).
Drugim wariantem jest pomyślny rozwój relacji gospodarczych północ-południe oraz pogłębianie strategicznego partnerstwa z Europą. Dzięki temu zostanie stworzony trzeci biegun geostrategiczny, który będzie kierunkiem rozwoju mocarstw lądowych i współpracy z Chinami rozwijając Belt and Road Initiative posiadając silną pozycję negocjacyjną na jakich warunkach ma odbywać się zarządzanie ruchem transportowym czy wyznaczanie tras budowy infrastruktury wzdłuż wyznaczonych korytarzach. Wariant ten będzie wzmacniał zaangażowanie Stanów Zjednoczonych w budowaniu wysuniętej pozycji militarnej w Europie wzmacniając projekt Międzymorza oraz systemy sojuszy w Azji z silnym naciskiem na współpracę z Indiami oraz Australią. Kraje te będą pełnić rolę najważniejszych sojuszników Stanów Zjednoczonych podobnie jak pełniły je Korea Południowa oraz Japonia podczas Zimnej Wojny. Rosjanie w tym wariancie będą mogli dynamicznie pogłębiać swoje relacje gospodarcze z Japonią i Koreą Południową, ponieważ uwaga Stanów Zjednoczonych będzie koncentrować się na Indo-Pacyfiku. W tym wariancie będzie rozwijana ścisła współpraca w ramach Quadrilateral Security Dialogue (tzw. QUAD), Jest to koordynacja działań nieformalnego sojuszu pomiędzy Stanami Zjednoczonymi, Japonią, Australii oraz Indii. Każdemu z tych państw zależy na tym, aby wymiana handlowa na Indo-Pacyfiku przebiegała w sposób swobodny oraz bezpieczny (Free and Open Indo-Pacific, FOIP) jednak każde z tych państw nie będzie skłonna do poświęcenia swoich relacji handlowych z Chinami na rzecz Stanów Zjednoczonych. Każdy z krajów inicjatywy QUAD posiada inne interesy.
Rosjanie będą zawsze budowali swoje strategie inwestycyjne w oparciu o czynnik przestrzeni geograficznej, który w dobie przenoszenia infrastruktury w strefę cybernetyczną nie traci na znaczeniu. Projekty infrastrukturalne są kluczowe dla funkcjonowania gospodarki i są one budowane na trasie przebiegającej w określonych warunkach geograficznych, które mają istotny wpływ na zabezpieczanie interesów narodowych poprzez używanie siły wojskowej i planowaniu strategicznym. Najistotniejszym elementem dla Rosji jest ustanowienie granic politycznych Imperium Rosyjskiego sprzed III rozbioru Polski jednocześnie tworząc projekt Noworosji by połączyć się z Naddniestrzem i kontrolować ujście Dunaju.
Historyczny ambasador
Wspieraj blog na:
[1] Nicholas Bannister i Chris Barrie, Murdoch’s spin on the web, The Guardian, https://www.theguardian.com/uk/1999/jul/02/3, dostęp 18 września 2019 r.
[2] Igor Miasnikow, Wpływ globalnej gry mocarstw na Polskę, Zeszyty Studenckie Wydziału Ekonomicznego „Nasze Studia”, Gdańsk 2019, str. 149
[3] UNCTAD, Foreign direct investment down by 41% in first half of 2018, https://unctad.org/en/pages/newsdetails.aspx?OriginalVersionID=1883, dostęp 19 września 2019 r.
[4] UNCTAD, Global foreign investment flows dip to lowest levels in a decade, https://unctad.org/en/pages/newsdetails.aspx?OriginalVersionID=1980, dostęp 19 września 2019
[5] Wywiad autora z Ministrem Spraw Zagranicznych RP w latach 2007-2014 Radosławem Sikorskim
dnia 9 lutego 2019r.
[6] Rozmowa z Prof. Nourielem Roubini podczas European Financial Congress 2019, Sopot 3 czerwca 2019 r.
[7] Zobacz więcej Xi Jinping, Full Text: Xi Jinping’s keynote speech at the World Economic Forum, http://www.china.org.cn/node_7247529/content_40569136.htm, dostęp 18 września 2019 r.
[8] Rozmowa z Generałem Waldemarem Skrzypczakiem, kwiecień 10 kwietnia 2019 r.
[9] Leszek Sykulski, Geopolityka a bezpieczeństwo Polski, Warszawa 2018, strona 32
[10] Global Security, Defence Highway Construction (FDSU) Road Construction Troops, https://www.globalsecurity.org/military/world/russia/rosavtodor.htm?ezoic_amp=1, dostęp 4 października 2019 r.
[11] Chris Harmer, Here’s Why Naval Convoys Are an Ideal Solution Hated by Everyone, The Drive, https://www.thedrive.com/the-war-zone/29097/heres-why-naval-convoys-are-an-ideal-solution-hated-by-everyone, dostęp 3 października 2019 r.
[12] Henry Kissinger, Porządek światowy, 2018, str. 75
