Aby zrozumieć współczesną politykę Malezji kształtowaną na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat obowiązkowo trzeba wspomnieć o kluczowych aspektach historycznych tego kraju. Pomijając te wydarzenia nie będziemy mogli w pełni zrozumieć współczesnej polityki obranej przez rząd Malezji.
W dniu 31 sierpnia 1957 roku Federacja Malajska odzyskała niepodległość od Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii. Już po 17 dniach państwo te wstąpiło do Organizacji Narodów Zjednoczonych. Proces integracji z pozostałymi obszarami historycznymi Malajów postępował. 16 września 1963 roku na zasadach konfederacyjnych, przystąpiły trzy, nieinkorporowane wcześniej stany. Były to Singapur, Sabah oraz Sarawak. W owym czasie Malezja była jednym z najbiedniejszych krajów na świecie.
7 sierpnia 1965 roku z Federacji Malezji wystąpił Singapur, który dwa dni później ogłosił utworzenie suwerennego państwa – Republiki Singapur. 8 sierpnia 1967 w Bangkoku wraz z Filipinami, Indonezją, Singapurem i Tajlandią utworzyła Malezja Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN), która miała na celu przyspieszanie wzrostu ekonomicznego, rozwoju socjalnego i kulturalnego w regionie. Stowarzyszenie ma budować pokojową i dobrze współpracującą wspólnotę narodów południowoazjatyckich zgodną z zasadami zawartymi w Karcie Narodów Zjednoczonych.
Malezja jest federalną monarchią elekcyjną i demokracją parlamentarną, a głową państwa jest król. 65,1% ludności stanowią Malajowie, 26% Chińczycy (głównie potomkowie XIX wiecznych imigrantów z Chin), 7,7 % Hindusi (potomkowie przybyszów z Indii, głównie Tamilów), pozostałe mniejszości 1,2%. 13% w ramach ludności Malajów stanowią rdzenne ludy tubylcze tzw. Bumiputra. Religią dominującą jest islam (60% ludności kraju). Oficjalnie kraj jest świecki jednak, w szczególności obecnie, że Islam odgrywa coraz większą rolę polityczną w kraju. Walutą Malezji jest ringgit malezyjski (skrót: MYR). Malezja ma rozwijającą się gospodarkę o charakterze rynkowym, ale państwo nadal pełni znaczącą rolę w kreowaniu polityki gospodarczej i zasad funkcjonowania rynku.
Obecnie Malezja podzielona jest na 13 stanów (negeri-negeri), w tym dziewięciu sułtanatów oraz trzy terytoria federalne (wilayah-wilayah persekutuan). Dziewięciu spośród trzynastu stanów posiada tytularnych władców, sułtanów, zwanych też radżami. Federalna monarchia konstytucyjna król (wybierany na okres 5 lat przez Zgromadzenie Władców). Premiera zaś mianuje wybrany król.
Stany Malezji posiadają autonomię wewnętrzną z własną konstytucją i organami władz, lecz sprawy zagraniczne, obrona, finanse i oświata podporządkowane są rządowi centralnemu.
HISTORYCZNE BUDOWANIE MODELU GOSPODARCZEGO MALEZJI
Do połowy lat 70. gospodarka miała charakter typowo surowcowo-rolniczy. Od połowy lat 70. XX wieku impulsem malezyjskiego wzrostu gospodarczego niezmiennie jest eksport, przede wszystkim produktów elektronicznych i surowców naturalnych oraz napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Zwłaszcza eksport ropy naftowej, oleju palmowego oraz skroplonego gazu ziemnego (LNG) od kilku dziesięcioleci przynoszą Malezji wymierne korzyści wynikające z systematycznego wzrostu cen paliw i surowców na światowych rynkach. Ówcześnie PKB Malezji było porównywane z krajami takimi jak Ghana, Haiti czy Honduras.
Po uzyskaniu niepodległości równowaga społeczna i ekonomiczna równowaga pomiędzy grupami etnicznymi była ważnym elementem polityki rządu Malezyjskiego. Sektor tradycyjny, czyli rolnictwo (udział sektora rolnego w gospodarce w 1960 roku wynosił 38%, obecnie około 7%) oparte na małej skali produkcji, z małymi organizacjami, skoncentrowany był w regionie zdominowanym przez Malajów. Z kolei nowoczesne rolnictwo zlokalizowane było w zachodniej części półwyspu. Tereny te zamieszkiwali Chińczycy.
Od początku tworzyło to dysproporcje zarobkowe między grupami etnicznym. Rządząca od uzyskania niepodległości koalicja Partii Sojuszu (Parti Perikatan) zrzeszała partie reprezentujące wszystkie największe grupy etniczne Malezji. Miało to zapewnić stabilizację polityczną w kraju. Podległe Brytyjczykom Malaje cechowały się wysokim poziomem nierówności między grupami etnicznymi oraz wysokim poziomem ubóstwa. W latach 60. Malezja notowała bardzo wysoki wzrost gospodarczy, szczególnie w przemyśle.
Władze malezyjskie, wykorzystując protekcjonistyczne mechanizmy gospodarcze, w tym interwencjonizm państwowy, napływ taniej siły roboczej i kapitału zagranicznego, głównie z Hong Kongu, Japonii, Korei Południowej i Singapuru, realizowały pięcioletnie plany gospodarcze, systematycznie przebudowując kraj ekonomicznie. Kraj oparł swój rozwój na zasadach leseferyzmu, co było podejściem sprzecznym z kursem obranym przez inne kraje powstałe w erze postkolonializmu zwracające się ku socjalizmowi. Malezja nie odcięła się od kolonizatorów i wdrożyła najlepsze zachodnie rozwiązania. Odzyskanie niepodległości przez Malezję wymusiło na elitach politycznych podjęcie decyzji rozwoju kraju i przestawienie gospodarki z rolniczej i nastawionej na wyroby nisko przetworzone, na gospodarkę opartą o wyroby wysoko przetworzone i zaawansowane technologicznie, w tym na przemysł elektroniczny i usługi finansowe.
Przemysł rósł z prędkością 11,5% rocznie, a średni wzrost PKB za w okresie lata 1960–1970 wynosił 6,4%. Sukces ten nie spowodował zmniejszenia stopy bezrobocia, ubóstwa czy nierówności. W 1962 roku bezrobocie w Malezji wynosiło 6,0%, a w 1970 roku już wzrosło do 8,0%. W 1970 roku stopa ubóstwa wyniosła 49,3% i była najwyższa wśród krajów Azjatyckich. Wzrosły również nierówności. W latach 1957–1958 współczynnik Giniego wynosił 0,41, a w 1970 r. 0,51.
DOKTRYNA BUMIPUTERA
Po uzyskaniu niepodległości przyjęto doktrynę Bumiputera (uprzywilejowane rdzennych Malajów), która została wpisana do konstytucji (art.153) i prawnie Malajowie zapewnili sobie władzę w celu wyrównania różnić w poziomie życia. Ponieważ z pojęciem grupy łączy się głęboko zakorzenione poczucie przynależności i wartości, negatywna ocena własnej grupy społecznej wywołuje często dążenie do walk pomiędzy strukturami społecznymi. W Malezji świadomość braku szacunku, różnice w edukacji i ekonomiczne „zacofanie” prowadziły do konfliktów na tle etnicznym czego kulminacją był rok 1969 kiedy to doszło do tragicznych zamieszek w stolicy kraju Kuala Lumpur spowodowanych przez Chińskich Malajów, którzy będąc bogatszą częścią społeczeństwa czuli się dyskryminowani. W tym czasie powołano tymczasowy rząd na okres dwóch lat, który w roku 1971 zgłosił nowy plan gospodarczy.
Aby poprawić sytuację wewnętrzną kraju jak i gospodarkę, w 1971 roku rząd zdecydował się na wprowadzenie Nowej Ekonomii Politycznej (NEP), który był realizowany do 1990 roku. Głównymi celami NEP-u była walka z ubóstwem, restrukturyzacja zatrudnienia, a także zwiększenie roli sektora prywatnego w życiu sektora publicznego. Zgodnie z założeniami, redystrybucja i restrukturyzacja miały miejsce w latach 70. i 80. w kontekście wzrostu gospodarczego. Inwestycje w Malezji od tego momentu były połączeniem sektora prywatnego z sektorem publicznym tzw. Partnerstwo Publiczno-Prywatne.
Bumiputera, czyli uprzywilejowani Malajowie od tej pory odpowiedzialni są za podejmowanie najważniejszych decyzji w państwie, jednocześnie kontrolując wszystkie największe przedsiębiorstwa. Z drugiej strony w gospodarce dominuje społeczność chińska, która stanowi „zaledwie” 26% populacji. Ekspansja i dominacja gospodarcza chińskich przedsiębiorców była jednym z najważniejszych czynników stworzenia i implementacji planów restrukturyzacji i wprowadzenia NEP-u.
Malezja doświadczyła dynamicznego i ciągłego wzrostu gospodarczego podczas okresu NEP. Dochody uległy większemu wyrównaniu, a zjawisko ubóstwa wśród Malajów zostało zredukowane.
SKOK GOSPODARCZY MALEZJI Z LAT 80-TYCH XX WIEKU
W 1981 roku do władzy doszedł Dr. Tun Mahathir bin Mohamad, który utrzymał się na stanowisku premiera 22 lata (do 2003 roku). Premier sprywatyzował niemal wszystkie przedsiębiorstwa państwowe. Poczynając od sieci energetycznych, wodociągów, i dróg po system opieki zdrowotnej. Z tego względu jest uważany za ojca malezyjskiego sukcesu gospodarczego. Właśnie jego rządy charakteryzują się tym, że PKB kraju wzrósł kilka razy.
Po objęciu władzy przez premiera Mahatira rozpoczęła się islamizacja kraju. Celem tego procesu było zwiększenie roli islamu w życiu publicznym oraz stopniowe jego dostosowywanie do potrzeb stabilnego rozwoju gospodarczego. Intencją było rozpowszechnienie „protestanckiej” wersji Islamu i znalezienia kolejnego wspólnego mianownika pomiędzy Malezyjczykami.
Rząd Malezji w 1983 roku ogłosił politykę prywatyzacji, której celem była współpraca sektora publicznego z sektorem prywatnym. Prywatyzacja zaowocowała zaangażowaniem się sektora prywatnego w duże inwestycje, w szczególności z zakresu transportu, telekomunikacji i energetyki. Wprowadzenie rozwiązań Partnerstwa Publiczno-Prywatnego (PPP), wymagało wprowadzenie nowych przepisów prawnych. Zreformowano regulacje z zakresu prowadzenia działalności gospodarczej, liberalizacji sektora usług, wycofania się z subsydiów rządowych, wprowadzono regulacje z zakresu ochrony konkurencyjności i poprawienia relacji na linii rząd i sektor prywatny. Zaowocowało to wprowadzeniem ważnych regulacji takich jak Employment Act 1995 i Pensions Act 1980.
Od 2009 roku nadzorem nad inwestycjami sektora prywatnego zajmuje się Jednostka Partnerstwa Publiczno–Prywatnego podległa Departamentowi Prezesa Rady Ministrów Malezji. Urząd ten zarządza i ocenia projekty, które wymagają finansowania ze specjalnego funduszu założonego na potrzeby stymulowania inwestycji sektora prywatnego, i zamknięcia luki opłacalności dla projektów, które mają znaczenie strategiczne.
Dzięki zaangażowaniu sektora prywatnego powstały w takie mega-projekty, jak autostrada Port Dickson, trzy systemy transportowe (naziemne i podziemne) w Kuala Lumpur: System Tranzytowy Aliran Ringan (STAR), PUTRA Light Rapid Transit (PUTRA LRT) i KL, system kolei jednoszynowej, Międzynarodowe Lotnisko Kuala Lumpur (KLIA) czy też Petronas Twin Tower.
NATIONAL DEVELOPMENT POLICY – NOWE TORY ROZWOJU
W 1991 roku został wprowadzony Program NDP (National Development Policy). Potwierdzał on dalszą chęć dynamicznego reformowania kraju, zachowując główne elementy poprzednich programów. Jednocześnie wskazywał na potrzebę wprowadzenia modyfikacji do czterech priorytetowych celów NEP-u. Pierwszą zmianą było przesunięcie punktu ciężkości z walki z ubóstwem na rzecz eliminacji ubóstwa skrajnego i redukcji ubóstwa relatywnego. Drugą zmianą była aktywizacja Malajów poprzez umożliwienie pracy i zachęcenie do aktywnego udziału w życiu gospodarczym poprzez zwiększenie udziału w przedsiębiorstwach i kontroli ich akcji (wymóg posiadania 30% udziału inwestorów Bumiputera w przedsiębiorstwach z wpłaconym kapitałem 2.5 mln MYR i więcej, który podtrzymywany jest do dzisiaj). Rząd postawił też na większy udział sektora prywatnego w procesie restrukturyzacji, tworząc tym samym nowe możliwości jego wzrostu. Mocno zaakcentowano potrzebę większego nacisku na rozwój zasobów ludzkich, które są niezbędne dla osiągniecia rozwoju gospodarczego i równej dystrybucji zysków.
Malezyjski system przetargów publicznych zdecydowanie ograniczył ówcześnie dostęp do rynku podmiotom zagranicznym, wspierając lokalną działalność gospodarczą zarejestrowaną w Malezji, ze szczególnym naciskiem na przedsiębiorstwa o statusie Bumiputra. Część przetargów kierowana jest wyłącznie do przedsiębiorstw należących do Bumiputra, lub firm o statusie przedsiębiorstwa islamskiego. Trend ten jest utrzymywany do dzisiaj. Zagraniczne podmioty gospodarcze, mogą bezpośrednio uczestniczyć w przetargach jedynie wtedy kiedy nie ma możliwości alternatywnego udziału firm miejscowych. Przykładem jest sektor energetyczny. W każdym przypadku zalecane (a nawet wymagane) jest posiadanie partnera lokalnego, który zabezpieczy właściwy kontakt ze zleceniodawcą. W pozostałych przypadkach, przedsiębiorstwa zagraniczne uczestniczą w przetargach, jako poddostawcy lub podwykonawcy usług. Głównym oferentem jest zawsze przedsiębiorstwo malezyjskie.
MALEZYJSKA GOSPODARKA W DOBIE KRYZYSÓW FINANSOWYCH
Instytucje publiczne i rząd miały stanowić wyłącznie wsparcie oraz uzupełnienie dla wolnego rynku. Pamiętajmy jednak o Azjatyckim kryzysie finansowym w latach na lata 1997 i 1998. Wtedy rząd Malezji zdecydował się na większą interwencję, w porównaniu Koreą Południową, Tajlandią i Indonezją, które przyjęły plan ratunkowy (pożyczki w zamian za wprowadzenie reform) proponowany przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Malezja go kategorycznie odrzuciła czym zapewniła sobie sukces.
Rozpoczęto cięcia wydatków, które zamieniły deficyt budżetowy z poziomu 2% w nadwyżkę 3%. Przesunięto w czasie wielomiliardowe projekty rozbudowy infrastruktury. Szybko topniejące rezerwy walutowe zmusiły jednak malezyjski bank centralny do zaprzestania obrony ringgita. Po zanotowaniu ujemnego wzrostu PKB w 1997 roku (wzrost -7% PKB), już w 1998 roku powrócono na drogę szybkiego rozwoju gospodarczego i jako jedyny kraj z tzw. Tygrysów azjatyckich mógł pochwalić się dodatnim wzrostem PKB w wysokości 8% wzrostu PKB. W okresie 1996-2000 Malezja osiągnęła średni wzrost PKB na poziomie 5%, mimo zachwiania gospodarką w roku 1997. Przez okres trwania programu NDP praktycznie całkowicie udało się zredukować poziom ubóstwa, który w 1989 roku wynosił 16,4%, a w 2012 roku tylko 1,7.
W czasie trwania NDP zmieniła się struktura zatrudnienia w trzech sektorach gospodarki. Pod koniec NDP 21,2% w usługach i służbie publicznej, 36,7% Bumiputera pracowało w rolnictwie, a 17,0% w przemyśle. W 2000 roku 18,2% rdzennych Malezyjczyków pracowało w rolnictwie, 26,3% w przemyśle, a 25,0% w usługach, co obrazuje wielki odpływ pracowników z rolnictwa do przemysłu. Od 1999 roku Malajowie stanowią również największą grupę wśród lekarzy, chirurgów i weterynarzy oraz drugą najliczniejszą grupę, po Chińczykach, wśród innych profesji.
W 2001 roku to wprowadzono tzw. Self Assesment System mówiący, że okresem podatkowym w Malezji jest rok kalendarzowy tak w przypadku osób fizycznych, jak i prawnych. Malezja podpisała również umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania z 69 państwami, w tym z Polską.
Od 2003 roku wprowadzono zwolnienie z tzw. podatku Withholding Tax. Oznacza to, że osoby nieposiadające prawa stałego pobytu (statusu rezydenta) w Malezji, a swoją działalność zarejestrowaną w Malezji prowadzą zagranicą nie muszą płacić podatku m.in. od wynajem porad techniczne, usług instalacji, maszyn i urządzeń płacą podatek w wysokości 10%, odsetek bankowych (15%), tantiemy za prawa autorskie (10%), występy estradowe (15%) i inne. Osoby prowadzące działalność na terenie Malezji muszą uiszczać ten podatek od wymienionych działalności bądź usług.
Od 1 stycznia 2011 roku stawka podatku od usług w Malezji wynosi 6% (wzrost o 1 punkt procentowy w porównaniu z 2010 rokiem). Podatkowi temu podlega szeroki zakres towarów i usług np. artykuły żywnościowe, napoje i tytoń, które dostarczane są w ramach świadczonych usług. Również same usługi, np.: hotelarskie, gastronomiczne, wystawiennicze, reklamowe, telewizyjne i inne.
Wszystkie stawki celne (od grudnia 2003 roku) zostały zredukowane do poziomu 0–5% w ramach porozumienia ASEAN – AFTA zwanego Asean Free Trade Area z 1993 roku.
W ostatnich latach stosunkowo dużą dynamikę wzrostu wykazuje sektor górniczy. Średnioroczne tempo wzrostu sektora górniczego wyniosło 3,5%.
W maju 2008 roku powstało Stowarzyszenia Malaysia-Poland Business Association (MPBA).
W celu pobudzenia gospodarki po kryzysie finansowym rząd malezyjski wprowadził w 2008 i 2009 roku działania stymulacyjne, w postaci dwóch pakietów antykryzysowych: I (listopad 2008 roku) oraz II (marzec 2009 roku), opiewających na łączną kwotę 19 mld USD, stanowiących wówczas 9.5% PKB Malezji, mających pobudzić gospodarkę poprzez duże inwestycje publiczne, rządowe gwarancje kredytowe oraz zwolnienia podatkowe.
W 2010 roku gospodarka Malezji zaczęła ponownie znacząco przyspieszać. Dynamika PKB Malezji wyniosła wówczas 7.2%, przy niskich stopach inflacji (1.7%) oraz bezrobocia (3.2%) oraz znacznych rezerwach walutowych (106.56 mld USD).
Ważną inicjatywą, mającą na celu wspieranie współpracy gospodarczej Polską, a Malezją, było otwarcie w lipcu 2011 roku biura regionalnego na Europę Centralną, Wschodnią i Południową Malezyjskiej Agencji Promocji Eksportu MATRADE w Warszawie
OBECNA POLITYKA WEWNĘTRZNA MALEZJI
W marcu 2010 roku rząd Malezji wprowadził nowy długoterminowy program rozwojowy zwany Nowym Modelem Gospodarczym. Realizacja programu jest rozłożona na lata 2010 – 2020. Celem jest wprowadzenie Malezji, która jest w czołówce krajów rozwijających, do grupy państw wysokorozwiniętych do roku 2020. NMG ma „skoncentrować się na niwelowaniu tego problemu m.in. przez włączenie kolejnych grup wykluczonych w partycypowaniu w majątku kraju, osiągnięcie do 2020 r. PKB per capita na poziomie 15 000–20 000 USD, wzmocnienie instytucji publicznych czy zredukowaniu różnic ekonomicznych między regionami kraju”.
Aby osiągnąć zamierzone cele, rząd Malezji deklaruje wsparcie gałęzi gospodarki, które wykazują największy potencjał wzrostu, czyli przemysł, który wykorzystujący zaawansowane technologie oraz rodzime, innowacyjne rozwiązania techniczne. Rząd chce się skupić na zreformowaniu systemu edukacji w taki sposób, aby absolwenci kierunków najbardziej poszukiwanych na rynku pracy mogli natychmiast po zakończeniu edukacji podjąć się pracy oraz doprowadzić do włączenia wszystkich malezyjskich grup społecznych do korzystania z bogactw kraju.
Do 2015 roku był realizowany pięcioletni X Narodowy Planu Rozwoju 2011-2015 – na jego urzeczywistnienie przeznaczono środki rządu 230 mld MYR (ok. 72 mld USD). Najważniejszymi obszarami inwestycji był przemysły ropy naftowej i gazu ziemnego oraz oleju palmowego i jego produktów pochodnych, usługi finansowe, handel hurtowy i detaliczny, turystyka, informatyka i telekomunikacja (ICT), edukacja, przemysł elektryczny i elektroniczny, usługi biznesowe, turystyka zdrowotna, rolnictwo oraz rozwój obszaru metropolitalnego Kuala Lumpur.
Sektor prywatny w Malezji zawdzięcza swą stale rosnącą pozycje prywatyzacji. Jednostka Partnerstwa Prywatno-Publicznego, a właściwie powstała w 2006 roku jednostka Prywatna Inicjatywa Finansująca (PIF) obejmuje transfer odpowiedzialności do sektora prywatnego za sfinansowanie i zarządzanie inwestycją kapitałową i usługami dla aktywów sektora publicznego. Sektor prywatny tworzy aktywa i dostarcza usługi dla sektora publicznego, który jest zleceniodawcom. W zamian sektor prywatny otrzymuje zapłatę w powiązaniu z poziomem, jakością i terminowością dostarczonych usług w trakcie okresu koncesji. Struktura płatności dla projektów PFI gwarantuje koncesjonariuszowi zwrot wydatków inwestycyjnych, zawierających koszty finansowania spłaty inwestycji i zyski z inwestycji. Aktywa i urządzenia są zwracane podmiotowi publicznemu po upływie okresu koncesji. Rząd pod przedstawicielstwem PFI zleca sektorowi prywatnemu budowę aktywów publicznych w postaci kontraktu „koszty + zysk”, a następnie po upływie koncesji wybudowane aktywo przez sektor prywatny jest przekazywane w ręce rządu.
Obecnie wdrażany jest Program Transformacji Gospodarczej Malezji – ETP – Economic Transformation Programme 2010-2020.
Trzeba również pamiętać o coraz to bardziej rosnących ambicjach innych grup społecznych innych niż Bumiputra. Grupa uprzywilejowana cieszy się coraz mniejszym poparciem. Coraz więcej jest podziałów etnicznych, które są głęboko zakorzenione w społeczeństwie co zwiastuje. Aby kupić sobie poparcie, Front Narodowy (partia nieprzerwanie rządząca od powstania kraju), kiedyś gospodarczo liberalny, obecnie zrobi wszystko, aby przypodobać się swoim wyborcom, wydając pieniądze na absurdalne programy socjalne, takie jak dofinasowanie do 300 ringgitów (ok. 300 PLN) smartfonów dla młodych obywateli do 29. roku życia, darmowe książki, darmowe laptopy dla każdego ucznia, zapomogi dla ubogich Malajów i wiele innych. Rośnie znaczenie opozycji jednak Front Narodowy uczyni wszystko aby „władzę raz zdobytą nikomu nie oddać”.
Historyczny ambasador
Wspieraj blog:
