Iran jest spadkobiercą kultury perskiej. Nie jest krajem „sztucznym” tak jak inne państwa sąsiadujące z nim, które to woją państwowość “zdobyły” po I Wojnie Światowej. Nową nazwę kraju nadał Reza Szhah Pahlawi panujący od roku 1925 do 1941 w Iranie. Zażądał używania nazwy Iran przez swoich ambasadorów jak i kraje zachodnie, dlatego dzisiaj już tylko wspominamy o Persji, a mówimy o Iranie.
1908 rok – Brytyjczycy odkrywają potężne złoża ropy w Iranie. Postanawiają wdrożyć plan przejęcia złóż. Ówczesne jeszcze Imperium Brytyjskie potrzebowało dużej ilości ropy, aby podtrzymywać swoje wpływy na świecie zwane jako Pax Britannica.
14 kwiecień 1913 rok – Powstanie Anglo-Persian Oil Company. Przedsiębiorstwo to wykupiło koncesje dzierżawy oraz eksploatacji złóż naturalnych na terenie Iranu przez okres 60-ciu lat. Według umowy firma miała przekazywać zyski równo, dla państwa 50% oraz dla siebie 50% lecz tak nie było. Większościowy pakiet udziałowy mieli Brytyjczycy, którzy zaniżali statystyki wiążące się z ilością wydobywanej, przetworzonej i sprzedawanej ropy co automatycznie powoduje zaniżenie statystyk produkcyjnych. W rzeczywistości irański rząd dostawał jedynie 16% zysku przedsiębiorstwa. Kompania odmawiała im wglądu do ksiąg rachunkowych.
W 1951 roku demokratycznie wybrany na stanowisko premiera został Mohammad Mosaddegh. Był liberałem, demokratą oraz doktorem prawa. W 1951 roku został wybrany na Człowieka Roku przez tygodnik Time. Urzędował do 1953 roku. Dlaczego jednak tylko 3 lata? O tym zaraz się przekonamy.
Mosaddegh premierem
Kiedy w 1951 roku Mosaddegh został premierem, w kraju już panowały silne nastroje nacjonalistyczne. Społeczeństwo przede wszystkim miało dość bycia pod kontrolą gospodarczą Brytyjczyków. Ze względu, iż handl ropą naftową kraj czerpał największe profity, a Brytyjczycy wywozili ogromne sumy pieniężne, państwo nie mogło się rozwijać. Mosaddegh postanowił wdrożyć reformy, które powinny usprawnić działanie państwa jak np. zwolnienie chłopów od przymusowej pracy u swych panów feudalnych. Przede wszystkim znacjonalizował anglo-irańską kompanię naftową co spowodowało naturalny sprzeciw Brytyjczyków.
Iran był gotowy podjąć renegocjacje kontraktu jednak Brytyjczycy nie chcieli usiąść do rozmów. Postanowili, iż będą budować to parki, baseny, fontanny itp. twierdząc, że przyczyniają się do wzrostu poziomu życia Irańczyków. Faktycznie na papierze tak to wszystko się prezentuje ale pamiętajmy, jakie mają zyski w miliardach dolarów z handlu ropą, a ile kosztuje wybudowanie kilkudziesięciu parków. Koszt jest nieproporcjonalny do zysków kompanii. Brytyjczycy zniewolili kraj gospodarczo i konsekwentnie go okradali, więc nie wolno się dziwić postawie Irańczyków.
Utrzymanie kontroli nad złożami było ważne dla Brytyjskich partnerów zza oceanu (USA) ponieważ obawiali się oni że nacjonalizacja złóż przez Iran (faktycznie należących do Iranu bo przecież złoża są na terytorium tego kraju) mogą postąpić podobnie sąsiednie kraje i wymusić ustępstwa na krajach zachodnich.
Brytyjska władza nie mogło sobie poradzić z takim kryzysem i nawet rozważało wejście militarne do kraju w imię obrony brytyjskiego przedsiębiorstwa. Pamiętajmy że to był rok 1951, zaledwie sześć lat po II Wojnie Światowej! Gdy ówczesny prezydent Harry S. Truman dowiedział się o takich zamiarach wpadł w szał, stanowczo sprzeciwił się tej militarnej akcji, ponieważ uważał, że był to synonim polityki imperialistycznej i świat dopiero podnosił się po skutkach II Wojny Światowej, a jeszcze trzeba by się liczyć z reakcją Związku Radzieckiego.
Aby dopiąć swego premier Churchill chciał osłabić pozycję Mosaddegh’a wywierając presję gospodarczą na jego kraju. Jednym z tych elementów było zamknięcie rafinerii. Kolejnym krokiem była blokada portów, co oznaczała blokadę kraju oraz uniemożliwienie sprzedaży ropy za granicę, czyli tzw. sankcje gospodarcze, jak bardzo popularne w dzisiejszej polityce. Brytyjczycy zatrzymywali wszystkie tankowce zmierzające do Iranu aby powrócić z załadowną ropą. W ten sposób odcięli Iran od głównego źródła dochodu (pamiętajcie że był to 16% zysk Kompanii!)
Następnym etapem osłabienia władzy Mosaddegh’a było postawienie go przed Międzynarodowym Trybunałem Rady Bezpieczeństwa ONZ wzywając do tego aby Iran zwrócił im majątek kompanii naftowej (czyli złoża oraz teren) przejęty przez Iran. Mosaddegh słysząc to poleciał do Nowego Yorku i osobiście przedstawił stanowisko Iranu na posiedzeniu Rady Bezpieczeństwa ONZ, która po swoim posiedzeniu odmówiła przyjęcia rezolucji Brytyjczyków.
Byłe Imperium nie mogło sobie poradzić z “maleńkim” Iranem. Kończyły im się opcje manewru. Postawili sprawę jasno przed Trybunałem w Hadze przedstawiając im swój punkt widzenia, który prezentował się w następujący sposób:
Posiadamy wykupioną koncesje na te złoża, oddali nam te złoża poprzez udzielenia nam koncesji, a teraz chcemy nasze złoża odzyskać. To Iran nam je ukradł!
Jak jednak można mówić o tych złożach że są brytyjskie? Owszem koncesje wykupili, ale to rząd podejmuje decyzje w sprawie rozporządzania swoimi złożami, a nawet jeśli są to roszczenia prawidłowe brytyjczycy powinni dać Iranowi wgląd do ksiąg rachunkowych czego notorycznie odmawiali Brytyjczycy. Trybunał Haski przyznał rację Iranowi.
Rząd Wielkiej Brytanii próbował przekupić parlamentarzystów irańskich lecz premier zwęszył w porę ten spisek i dosłownie wyrzucił Brytyjczyków z Iranu zamykając ambasadę Brytyjską.
Upokorzeni i rozzłoszczeni Brytyjczycy zwrócili się ponownie o pomoc do Amerykanów. Truman odmówił Churchillowi pomocy w zamachu stanu twierdząc także, że C.I.A. nigdy nie obalała rządów i to się nie zmieni. Jednak w 1952 roku nastąpiły wybory prezydenckie w USA. Wygrał je republikanin generał Dwight Eisenhower, który bał się konfliktu nuklearnego z ZSRR oraz kolejnej wojny,. Podobał mu się jednak pomysł zdobycia wpływów na Bliskim Wschodzie. Tajne operacje mogą być skuteczniejsze od wojny, a przede wszystkim – tańsze.
Jakie kroki zostały podjęte przez prezydenta Dwighta Eisenhowera oraz jak zakończył się konflikt? Jakie losy spotkały Anglo-irańską kompanie naftową? Czy C.I.A. wykorzystało Iran jako test do obalania rządów? Czym była “Operacja AJAX”? – kliknijcie Iran – Początek tajnych operacji. Zakończenie konfliktu
Historyczny Ambasador
Wspieraj blog na:
