Stany Zjednoczone wycofują się z Afganistanu. Dwadzieścia lat zewnętrznej interwencji W Afganistanie kierowanej przez USA nie przyniosło krajowi ani dobrobytu, ani stabilności. Przy setkach miliardów dolarów wydanych na pozornie niekończące się operacje wojskowe i tysiącach poległych Amerykanów, administracja Bidena stoi w obliczu trudnej rzeczywistości. Jest mało prawdopodobne, aby system polityczny typu zachodniego zakorzenił się w Kabulu w najbliższym czasie. Waszyngton przegrał wojnę, którą prowadził przez ostatnie dwie dekady. Głównym wyzwaniem dla prezydenta USA Joe Bidena i jego zespołu jest sprawienie, by bolesna porażka Stanów Zjednoczonych była mniej upokarzająca, a trwający odwrót bardziej wdzięczny.
Nie oznacza to, że Stany Zjednoczone nie będą odgrywać żadnej roli w Afganistanie i wokół niego po 11 września 2021 r. Mogą przez jakiś czas nadal wspierać rząd w Kabulu poprzez pomoc gospodarczą i techniczną, poprzez wymianę danych wywiadowczych, a nawet przez ograniczone działania USA takie jak naloty na zbuntowanych watażków w prowincjach. Mimo to pozycja Afganistanu w amerykańskich i zachodnich projektach strategicznych dramatycznie się zmniejszy. Ostatecznie tylko sami Afgańczycy mogą rozwiązać konflikt w swoim kraju poprzez dialog polityczny i otwarty proces pokojowy.
Z drugiej strony, od teraz przyszłość Afganistanu powinna być przedmiotem troski nie dla odległych mocarstw zamorskich, ale dla regionalnych graczy wokół tego kraju – takich jak Iran, Pakistan, Chiny, Rosja, Indie i kraje Azji Środkowej. Zdolność lub niezdolność tych graczy do znalezienia wspólnego mianownika w ich podejściu do Afganistanu stanie się krytycznym czynnikiem zewnętrznym wpływającym na przyszłość tego kraju.
Niestety, między głównymi graczami regionalnymi nie ma konsensusu w sprawie Afganistanu. Każda z nich ma swoją historię stosunków z państwem afgańskim i narodem afgańskim, czasem dość kontrowersyjną. Mają bardzo różne oceny obecnego układu sił w kraju i często dość rozbieżne postrzeganie zagrożeń. Ich poglądy na temat militarnych zdolności powstańczych talibów i ich długofalowych celów politycznych nie są takie same. Każdy z regionalnych graczy starannie rozwinął swoje specjalne linie komunikacji z rządem w Kabulu i prawdopodobnie także z różnymi frakcjami obozu powstańczego.
Jednak ogólne poglądy w krajach sąsiednich na temat pożądanej przyszłości kraju są zbieżne lub przynajmniej w znacznym stopniu pokrywają się. Zasadniczo stawką dla wszystkich afgańskich sąsiadów są dwie podstawowe kwestie. Po pierwsze, Afganistan nie powinien stać się Emiratem Islamskim, który międzynarodowe grupy terrorystyczne, takie jak ISIS czy Al-Kaida, mogłyby wykorzystać do planowania swoich złośliwych operacji wywrotowych w regionie. Po drugie, Afganistan powinien przestać być głównym producentem i eksporterem narkotyków, którym stał się pod okupacją zachodnią. Oczywiście gracze regionalni woleliby również postrzegać Afganistan jako kraj politycznie stabilny, dążący do gospodarki, integrujący społecznie, zróżnicowany kulturowo i tolerancyjny religijnie. Jednak wszyscy rozumieją, że jest to zbyt wysoka poprzeczka, aby rozważać ją w najbliższej przyszłości.
Szanghajska Organizacja Współpracy (SzOW) może być odpowiednią platformą, aby spróbować ustalić, jak podejść do tych dwóch krytycznych kwestii w formacie wielostronnym. Afganistan, jak również sąsiedni Iran, mają status obserwatora w SzOW; Turkmenistan koordynuje swoją politykę afgańską z krajami SzOW; wszyscy inni gracze regionalni są pełnoprawnymi członkami organizacji. Grupa Kontaktowa SzOW-Afganistan istnieje od jesieni 2005 r. i zgromadziła już wiele przydatnych praktycznych doświadczeń. Jednak do niedawna grupa kontaktowa działała w cieniu zachodniej interwencji w kraju. Nadszedł czas, aby państwa członkowskie SzOW wydobyły to ciało na światło dzienne i stawiły czoła nowemu, postamerykańskiemu wyzwaniu afgańskiemu.
Jedną z przewag komparatywnych SzOW jest to, że biorąc pod uwagę jej bardzo szeroki, a nawet niejednoznaczny mandat, jest ona w stanie zająć się jednocześnie programami bezpieczeństwa, rozwoju gospodarczego i rozwoju społecznego Afganistanu, łącząc wsparcie dla stabilności politycznej, realizację projektów gospodarczych na dużą skalę i pomoc w budowaniu kapitału społecznego. Może również koordynować wysiłki innych podmiotów międzynarodowych, od wyspecjalizowanych agencji Organizacji Narodów Zjednoczonych przez prywatne firmy zagraniczne po małe organizacje pozarządowe zainteresowane konkretnymi drogami współpracy z partnerami w Afganistanie i wokół niego.
Mając na uwadze znaczne rozbieżności między członkami SzOW (zwłaszcza między Indiami a Pakistanem) w wielu ważnych kwestiach związanych z Afganistanem, można sobie wyobrazić multilateralne podejście a la carte do konkretnych projektów w tym kraju. Oznacza to, że wybrane państwa SzOW mogłyby tworzyć koalicje oparte na projektach, aby angażować się w wybrane przez siebie inicjatywy, niekoniecznie próbując angażować wszystkie państwa członkowskie SzOW. Jednak ważne jest, aby upewnić się, że takie projekty nie zagrażają ani nie kwestionują podstawowych interesów narodowych innych członków SzOW.
Rola samego Afganistanu nie powinna ograniczać się do roli odbiorcy pomocy ekonomicznej lub pomocy w zakresie bezpieczeństwa w ramach SzOW. Bez aktywnego zaangażowania Afgańczyków niektóre plany SzOW byłyby trudne do pełnej realizacji. Na przykład zaangażowanie Afganistanu w duże projekty dotyczące infrastruktury kolejowej i energetycznej jest niezbędne do wzmocnienia połączeń regionalnych między Azją Środkową i Południową oraz w przestrzeni SzOW jako całości. Proponowana przez Chiny inicjatywa „Pasa i Szlaku” pozostanie niekompletna, jeśli będzie musiała ominąć Afganistan z powodu nierozwiązanych problemów związanych z bezpieczeństwem. Podsumowując, Afganistan powinien stać się podmiotem, a nie przedmiotem regionalnej współpracy wielostronnej.
Bez wątpienia Afganistan jest ogromnym wyzwaniem dla SzOW, ale jest też wyjątkową szansą dla sojuszu narodów euroazjatyckich. Gdyby organizacji udało się odnieść sukces nawet w najbardziej dramatycznych okolicznościach, jakie poniosły Stany Zjednoczone i ich zachodni sojusznicy, ten sukces byłby najlepszą możliwą ilustracją zmieniającego się charakteru stosunków międzynarodowych. Po pomyślnym przetestowaniu swoich zdolności instytucjonalnych w Afganistanie, SzOW może znacznie łatwiej podchodzić do różnych kryzysów regionalnych, konfliktów cywilnych i upadłych państw w Eurazji – a nawet poza kontynentem euroazjatyckim. Niestety w nadchodzących latach nie zabraknie takich kryzysów, konfliktów i upadłych państw.
Źródło:
Andrey Kortunov, https://russiancouncil.ru/en/analytics-and-comments/analytics/afghanistan-will-test-sco-s-capacity/, Russian International Affairs Council, dostęp 21 czerwca 2021 r.
